-2- U^tU- Het ik dat niet verder kont dan hot teveel hebben van eigen bestaan, door de onderscheiding van zich on hot onringende • Onae visie op het omringende en hetself is so individueel, dat het slechts oen der vele visie's genoemd kan worden) sohaal on karakter hiervan sijn so afhankelijk van onse waarnemingsmogelijkheden, dat wo moor van sen verbeelding moeton sproken; deze verbeelding heeft slsohts betekenis voor onszelf on onse soortgenoten, die ongeveer ln dezelfde tijd loven en in deselfde omstandigheden verkeren* Wat hebben wij to idealiseren of to veredelen ? ^ ^\.-»+>mf»lu» Het kleine bootje van het levenswonder dat wij belevenÏ^Ib hot boete wat wo ons denken kunnen, omdat wo eruit sijn ontstaan» Wel kunnen wo vanuit ons beperkt waarnemingsveld hst loven beschouwen) d*w*z* dat wo via invloeden, indrukken, gewaarwordingen on waarnemingen ons een beeld, een apeolaal menselijk beeld kunnen vormen van de vele activiteiten, die we natuur noemen| waarbij iedere ontdekking oen vreugde ia» We groeien met ons wereldbeeld mee) wo sijn or spiegelbeeld van* Als ws dsse levensvreugde verstoren of vertroebelen, door dess als materialisme te bestempelen in verwerpelijke sin en eigen idealen hiervoor in de plaats willen setten, missen wo onse enige levenszin, d»i« de vreugde van de zelfbestendiging* oc* «k ,u 3- ea daa pas na vel© eeuwen» Niet onaannemelijk zou ik het vinden, als we wel de goede weg for» muieerden, doch deae pas oa praotiaohe redenen, na vele omwegen konden hereiken» *t Zal echter eerder zé gaan, dat het leven politiek economisch, wijsgerig, enz» zolang ia onderdelen spaak loopt, tot men noodgedwongen vrij redelijk terecht komt, zonder het te heseffen aanvaardend de onuitroeibare impuls, onschadelijk gemaakt door regimenten en verordeningen, zonder levenslust en de vreugde, die ex de sin san sou geven. Dit noem ik de nederlaag van het verstand» Ott enigszins, wijs te kunnen handelen, moeten we weten of tenminste proheven na te gaan, hoe we tot zelfkennis kunnen komen* *t Oaat niet om eea uitgebreid kosmisch begrip* *t gaat om eea menselijke kijk op meself en aija omgeving. Ik tracht stap voor stap een lijn te volgen ^=iaf het prooea vaa bewustwording, die me dit leven doet beleven* Om dit so objectief mogelijk te doen, schakel lk geen enkele mogelijkheid vaa leven uit, zelfs niet dat, wat we gewend zijn dode stof te noemen, want niets la onaantastbaar! en iets wat aantastbaar is kaa Indrukken krijgen*^ l^cjOt IvCt, JLurv> jfj Ia de wereld vaa het allergrootte en in de wereld van het allerkleinste, zien we voortdurende beweging en leven in eea oneindig aantal versoh 1 jninga— vormen) élementen, die zich laag als elemeatea handhaven tot se verbindingen aangaan en weer loslaten) en samenstellingen, die eleotronisoh, termisoh, chemisch en mechanisch ln voor zo 'n samenstelling meer of minder gunstige omstandigheden verkeren, sodat dese zich als groepering kunnen handhaven ea uitbreiden, tot se weer overgaan la andere samenstellingen» Door bepaalde groepering van samenstelling kan het voorkomen, dat een zekere bestendiging van positie ontstaat, met regelmatig voorkomende herhaling ea uitbreiding» Wanneer dese uitbreiding geleidelijk plaats heeft kan gesproken worden vaa aanwas ea waaaeer hierbij stofwisseling waarneembaar is noemen we dit groei en leven, organisme» Mij gaat het hierbij voornamelijk oa de lijn die loopt vaa bejrmloe-ding, gewaarwording, waarneming,bewust wording, met veel tussen stations) reeksen vaa actie'a ea reactie*s, zoals o»a» warmte opaeaea of afgeven, druk ontvangen ea uitoefenen, krimpen, uitzetten, oplossen, verbinden, aantrekken, afstoten, exploderen, op- en ontladen» Op welke wijze, dit beïnvloeden, bij een samenstelling, na veel vormen van onderscheid een lijdelijke gewaarwording ondosgaat». op de -4- duur leidt dit tot onderscheid maken tussen het ik jen het omringende, &«1, 'bewastwording* Verschillende stadia sou ik nog even willen aanwijzen. Bet allereerste begin is de nog ongedeelde aandacht voor el het omringende als geheel — dit sou ik het religieus gevoel willen noemen, wat altijd echter alles blijft als een vast gevoel van verbondenheid net het al9 wat nog niet menselijk voor ons bestaat $ d„i» vanuit ons begrip werkelijkheid ^^eA-^f • hst niets* Os differentiëring van dit ongedeelde contact leidt den tot de steps-, gewijse geboorte vaa de werkelijkheid (mijn werkelijkheid) scala ik meen, dese te ondergaan en die door de kunstenaar door verhevigde eendacht vaa s*n begrensdheid genoteerd wordt, waardoor dese ook voer endoren tot ver— beelding koert* Hst denken vplgt pas na combinatie'e ven indrukken sn waarnemingen» via herinnering, waardoor vele gevoelens sleh weer verbinden met associatie *s, telkens gevoed door nieuws waarnemingen* De volledigste combinatie van alle invloeden^ eis ik weer als een benadering van het eerste niets, waar onse menselijks werkelijkheid ophoudt* Vanuit slks situatie meen ik (deze lijn in hst oog houdende) hieraan een gids te hebben in ds sohijnwersld van ons bestaan» Ook lijkt hst me mogelijk hieruit een systeem ven afspraken te ontwikkelen voor een goeds samenleving, die deel v isJ de activiteit ven al hst bestaande* Pet hierbij nog vele vermen ven s*g* liefdadigheid op-offeringen, terzijdestelling ven eigen belang, altijd nuttig en nodig sullen sijn, daar ben ik van overtuigd, maar dit verhindert me niet om se als lapmiddelen te sien, zodra men tracht hiermee een levensbeschouwing te vestigen, of te gebruiken als grondslag voor een systeem van samenleving* Januari I96O, 0* Rietveld* fe§§cl Arch. "bur. Rietveld. Oude Gracht 55 U t r se h t k £ Hamburgerstraat 27 Utrecht Telefoon 15088 Technische Boekhandel Lichtdrnkkerij en Kantoordrukinrichting Ala a.g. meer ontwikkelde mensen ar op wljaen, dat da verkeerde en lelijke dingen in da aamenlerlng hat gevolg sijn van aan a.g. materiele instelling, waardoor da hogere ( geestelijke ) aaken an ambitie 'a verdrongen worden, hoort man aaiden of nooit beswaren tegen deae bewaring» ji'vg*:"* Iedereen aohljnt b.v. ta weten wat met "geestelijk" bedoeld wordt, an waar dit weten erg vaag blijkt, neemt men tooh wel aan, dat van dia kant da verbetering, de varedaling, óf tenminste de veraachtlng komen moet. Ik heb tegen aan dergelijke manier van denken veel beswaren, om da doodeenvoudige rede, dat ik door het vele gebruik van woorden als gaeat, siel, gemoed ena. in tegenstelling tot materie, stof, enz. wel voel in welke richting de assoolatie's van deae woorden gaan, maar dat ik het zelf nooit verder heb kunnen brengen dan-tot bewust aijn, waarbij dan het aijn da materie, het stoffelijke, of beter hat biologische aijn vertegenwoordigt, waarvan het bestaan ongeweten zou .Sijn» als niet het bewuste mij het had doen' wéten» -Ut-- ^ ^ i/i^^ ^Ow feor al^ ie or hot bewuste Men kan zich van niets niet bewust Sijn) ao is voor mij ook hat bewuste ar niet zonder het zijnde. Men kan.deze woonden als tegenstelling' f^obruiken, maar ze zijn niet afzónderlijk^ maar slechts samen denkbaar.~ Daarom is voor mij een afzonderlijke a.g. geestelijke daad, of?een afzonderlijke z.g» materiele neiging Ondenkbaar en in een levensbeschouwing of een systeem van samenleving, dat op de associatie van het bègrip geestelijk berusten sla ik eennèderlaag van ons denkvermogen* Die assoolatie's zijn, In welke vona ook ddaalipwa^ zelf opoffering door naasten 1lofde, aelfverloohening enzv al wat hieruit voortkomt. Ik vind dèitoifcigonsohappen prl jaenswaardig an lk heb bewondering voor de grote ijver en soms fanatisme waarmee ae worden toegepast, maar als grondslag voor een levensbeschouwing zijn se .negatwf. Ik zal proberen me nader hierover uit te drukken. - Ala ln het grote gebeuren,, dat we leven noemefl; elke aotle gaaien kan " worden sla;aan faoot je van air gebeuren, kunnen --^k al.1 o r^nanl i jke activiteit ala zodanig beschouwen. Dit houdt in, dat een richtingjbepalende aotle,( onaeraljde ), dio nlat uit de|issamelijke levensdrang tot levensuiting leidt uitgesloten is, niet alleen omdat we alaohta een atipje ln de oneindigheid aijn, dooh omdat onze activiteit hét resultaat ia, van hat eeuwig naar evenwicht* swankand haalala en verder,dat ons bewustzijn, waarmee wa deae riohting aouden moeten bepalen, slechts aan ampar ontwaken van aigan ik kan betékenen. I -2- Hat jUc dat niet verder kont dan het tereel hebben van eigen bestaan, door de ondereoheiding van zich en het onringende* Oase visie op het omringende en hetaelf ie ao individueel, dat het slechts een der vele visie *? genoemd kan worden) sohaal en karakter hier» van aijn ao afhankelijk van onae waarnemings mogelijkhedent dat we meer van een verbeelding moeten sprekenJ deae verbeelding heeft sleohts betekenis voor onszelf en onae soortgenoten, die ongeveer in deaelfde tijd leven en in deaelfde omstandigheden verkeren* Wat hebben wij te idealiseren of te veredelen ? C^^cAu. ^ ^ Het kleine beetje van het levenswonder dat wij belevenj^ie het beete wat we ons denken kunnen, omdat we eruit aijn ontstaan* Wel kunnen we vanuit ons beperkt waarnemingsveld het leven besohouwen| d*w*a* dat we vla invloeden, indrukken, gewaarwordingen en waarnemingen ons een beeld, een speoiaal menselijk beeld kunnen vormen van de vele activiteiten, die we natuur noemen) waarbij iedere ontdekking een vreugde is* We groeien met ons wereldbeeld mee) we aijn er spiegelbeeld van* Als we deae levensvreugde verstoren of vertroebelen, door deae als materialisme te bestempelen in verwerpelijke zin en eigen idealen hiervoor in de plaats willen aetten, missen we onae enige levensain, d*i* de vreugde van de zelfbestendiging. ^^ ° " ÊÊ\ Als we de waarde van die vreugde van een geaond egoïsme ( ik gebruik met opeet dit woord, dat als de wortel van alJLe kwaad gebrandmerkt wordt) miakennen, verloohenen we onae enige—eohte levensdrang — we gaan op soek naar idealen, die het leven nooit kunnen vervangen, ale eohljnen ae soms sohoon en goed en al aijn ae soms onontbeerlijk* Het aijn uitvluchten, gebrek aan moed de werkelijkheid, die hard kan aijn, te aanvaarden* wat dan bij de aelfhandhaving in de plaats van het geaond egoïsme komt is een imitatie ervan, dit iet aelfauoht, omringd door een bepaalde graad van schijnheiligheid, Wanneer men de levensdrang en badrijfveer van alle bestaan bij aiohaelf als noodaaak erkent, aal men deae ook respecteren en waarderen éxj anderen* In het practiaohe leven aal deae erkenning alvaet even vlot en goed werken ale goede verkeereregela) dit aal menig idealiat zelfs wel toegeven* Wat ona gedachteleven betreft, dit aal door deae inatelling overtuigend, eenvoudig,reVël worden, en grondslag voor een samenleving aonder utoploin* Zk ben niet ao pessimistisch dat ik denk dat we met onjuiste inatelling $ niet evengoed tot dltaelfde eenvoudige reiele inaioht zullen konen, maar lk vind het een wijagerigo nederlaag, om niet te aeggen dom,- als we door de door ona verfoeide pxaotljken geéwongen worden wija te worden^ I «ft» «o daa pas na ral* eeuwen* Niet onaannemelijk sou ik het vinden, ale we wel de goede weg formuleerden, dooh dese pae on praetisohe redenen, na vele omwegen konden hereiken. 't Zal eohterteerder z£ gaaa, dat het leren politiek eoonoaieoh, wijsgerig, enz. zolang in onderdelen spaak loopt, tot men noodgedwongen ?rij redelijk tereoht komt, zonder het te beseffen aanvaardend de onuit— -. • roeibare impuls, onschadelijk gemaakt door reglementen en verordeningen, ?onder levenslust en de vreugde, die er de sin aan sou geven* . Dit noem ik de nederlaag van het verstand* Om enigszins wijs te kunnen ---— /I « «A 1 e 4 handelen, moeten we weten of tenminste proberen na te gaan, hoe we tot zelfkennis kunnen komen* 't Gaat niet om een uitgebreid kosmisch begrip* 't gaat om een menselijke kijk op mezelf en mijn omgeving* Ik tracht stap voor stap een lijn te volgen ^daf het prooee van bewustwording, die me dit leven doet beleven* Om dit so objectief mogelijk te doen, schakel ik geen enkele mogelijkheid van leven uit, zelfs niet dat, wat we gewend zijn dode stof te noemen, want niets is onaantastbaar| en iets wat aantastbaar is kan indrukken krijgen*^*» Ce^. In de wereld van het allergrootte en in de wereld van het allerkleinste, zien we voortdurende beweging en leven in een oneindig aantal vereohijninge— vormen| elementen, die sioh lang ala elementen handhaven tot ze verbindingen aangaan en weer loslaten) en samenstellingen, die eleotronieoh, termieoh, chemisch en meohaniach in voor zo*n samenstelling meer of minder gunstige omstandigheden verkeren, zodat deze zioh als groepering kunnen handhaven en uitbreiden, tot ze weer overgaan in andere samenstellingen* Door bepaalde groepering van samenstelling kan het voorkomen, dat een zekere bestendiging van poeitie ontstaat, met regelmatig voorkomende herhaling en uitbreiding* Wanneer dese uitbreiding geleidelijk plaats heeft kan gesproken worden van aanwaa en wanneer hierbij stofwisseling waarneembaar is noemen we dit groei en leven, organisme* Mij gaat het hierbij voornamelijk om de lijn die loopt van beïnvloeding, gewaarwording, waarneming^bewust wording, met veel tussen stations) reeksen van actie*e en reaotie's, zoals o*a* warmte opnemen of afgeven, druk ontvangen en uitoefenen, krimpen, uitzetten, oploeeen, verbinden, aantrekken, afetoten, exploderen, op- en ontladen* Op welke wijze, dit beïnvloeden, bij een samenstelling, na veel vormen van onderscheid een lijdelijke gewaarwording oaéewgaat^. op de I duur leidt dit tot onderscheid maken tussen het ik jen het omringende, d.1» bewustwording. Verschillende stadia sou ik nog even willen aanwijaen» Het allereerste begin is de nog ongedeelde aandaoht voor al het omringende als geheel - dit sou lk het religieus gevoel willen noemen, wat altijd achter allee blijft als een vast gevoel van verbondenheid met het al, wat nog niet menselijk voor ons bestaat| d.i. vanuit ons begrip werkelijkheid het niets» De differentiVrlng van dit ongedeelde oantaot leidt dan tot de stapsgewijze geboorte van de werkelijkheid (mijn werkelijkheid) soala ik meen, dese te ondergaan en die door de kunstenaar door verhevigde aandaoht van s*n begrensdheid genoteerd wordt, waardoor dese ook voor anderen tot verbeelding komt. Het denken volgt pas na combinatie 's van indrukken en waarnomingen, via herinnering, waardoor vele gevoelens sioh weer verbinden met associatie* s, telkens gevoed door nieuwe waarnemingen» 2e volledigste combinatie van alle invloeden, sle ik weer als een benadering van het eerste niets, waar onse menselijke werkelijkheid ophoudt» Vanuit elke situatie meen ik (dese lijn in het oog houdende) hieraan een gids te hebben in de schijnwereld van ons bestaan. Ook lijkt het me mogelijk hieruit een systeem van afspraken te ont— wikkelen voor een goede samenleving, die doel» is; do activiteit van al CVCt^. het bestaande. Dat hierbij nog vele vormen van z.g. liefdadigheid op-offerlngen, terzijdestelling van eigen belang, altijd nuttig en nodig zullen sijn, daar ben ik van overtuigd, maar dit verhindert me niet om ze als lapmiddelen te zien, zodra men tracht hiermee een levensbeschouwing te vestigen, of ^te gebruiken als grondslag voor een systeem van samenleving. Januari I96O. 0» Rietveld»
O Als a.g. meer ontwikkelde mensen er op wijzen* dat de verkeerde en lelijke dingen in de samenleving het gevolg sijn van een a.g. materiele instelling, waardoor de hogers ( geestelijke ) zaken en ambitie *s verdrongen worden, hoort men zelden of nooit bezwaren tegen deze bewering» Iedereen schijnt b.v» te weten wat met "geestelijk" bedoeld wordt, en waar dit weten erg vaag blijkt, neemt men tooh wel aan, dat van die kent de verbetering, de veredeling, of tenminste de verzachting komen moet* Ik heb tegen een dergelijke manier van denken veel bezwaren, om de doodeenvoudige rede, dat lk door het vele gebruik van woorden als geest, ziel, gemoed enz. in tegenstelling tot materies stof, enz. wel voel in welke richting de associatie's van deze woorden gaan, maar dat ik het zelf nooit verder heb kunnen brengen dan tot bewust zijn, waarbij daa het sijn de materie, het stoffelijke, of beter.het biologische aijn vertegenwoordigt, waarvan het bestaan ongeweten zou zijn, als niet het bewuste mij het had doen weten. /u -foor mij ie er bet bewuste aijn. Men kan zich vaa niete niet bewust aijn) ao ie voor mij ook het bewuate er niet aonder het zijnde. Ken kan deae woorden ala tegen-* stelling gebruiken, maar ae aijn niet afzonderlijk, maar eleohts samen denkbaar. Daarom ia voor mij een afzonderlijke z.g. geeetelijke daad, of een afaonderlljke z.g. materiele neiging ondenkbaar en in een levensbeschouwing of een systeem van samenleving, dat op de associatie's van het begrip geeatelijk berusten ala ik een nederlaag van ons denkvermogen. Die associatie's aijn,^ln~wëlke vorm ook-*4esï*ame, zelfopoffering |m door naasten liefde, aelfverloohenlng enz., al wat hieruit voortkomt. Ik vind deae elgenaohappen prijzenswaardig en lk heb bewondering voor de grote ijver en soms fanatisme waarmee ae worden toegepast, maar als grondslag voor een levensbeschouwing aijn ae negatief. Ik aal proberen me nader hierover uit te drukken. Als in het grote gebeuren, dat we leven noemen elke aotie gezien kan worden ala een faoetje van dit gebeuren, kunnen we ook alle menselijke activiteit ala zodanig beschouwen. Dit houdt in, dat een richtingbepalende aotie, ( onzerzijds ), die niet uit de gezamelijke levensdrang tot levensuiting leidt uitgesloten la, niet alleen omdat we eleohte een etipje in de oneindigheid aijn, dooh omdat onse activiteit het re stilt aat ie, van het eeuwig naar evenwloht zwenkend heelalf en verder9 dat ons bewustzijn, waarmee we deae rlohtlng zouden moeten bepalen, eleohte een amper ontwaken van eigen ik kan betekenen.
Dit object is nu niet in het museum te zien
Titel
Gezond egoïsme als grondslag van samenleving. Als z.g. meer ontwikkelde mensen erop wijzen, dat
Vervaardiger
Gerrit Thomas Rietveld (Utrecht 1888 - 1964 Utrecht)
Datering
1960
Inventarisnummer
GR128
Objectnaam
Verwerving
bruikleen 1985
Geassocieerd onderwerp
bewustwording
bewustzijn
samenleving
idealisme
zintuigen
kunst/levensbeschouwing
ongepubliceerd werk
zintuigen en verstand
Duurzame url
Als u naar dit object wilt verwijzen gebruik dan de duurzame URL: https://hdl.handle.net/21.12130/collect.7E175F7D-D20C-4133-A6A8-0F586B6C3EBD
Vragen?
Ziet u een fout? Of heeft u extra informatie over dit object? Laat het ons weten!