2 ''*->—Sr zijn kunsten van het zien van het horen van het proeven en ruiken We zullen het hebben over visuele kunst aangezien ik architect ben zullen we uitgaan van de bouwkunst. Dit praktische bouwen is geen kunst - *t is eerder kunde en verder een ambacht. Wat er aan bouwkunst is - is het ruimtelijk effect. Het effect niet van de bouwmassa, want dit is het plastische effect -De indruk die volume op ons maakt - dit behoort thuis bij beeldhouwen die er dan ook graag aan werkt, vooral in vroeger tijden. Van de visuele kunstenaars is de schilder altijd de meest vrije geweest. Zelfs in de tijd dat de visuele kunsten samenwerkten waren er toch altijd nog vele losse vrije schilderingen. Dit samengaan van de kunsten is altijd verrijking, maar tegelijk een begin van verval, omdat kunst verheldering door beperking is -dit zal ik proberen uit te Iggen. -a^-t «^-^Beperktheid Waarneming^ vermogen en verschik met dat van andere organismen,^Bovendien is ft&t gedifferentieerd - Met ons algemeen ongedifferentieerd gevoel omvatten we het heelal het universum of hoe we het ook willen noemen. Misschien het beste te zeggen : Het Al, waarin we zelf opgenomen zijn - een volkomen afgl onpewuste eenheid met het Algebeuren, waaruit we als bewust levensverschijnsel door gunstige omstandigheden zijn ontstaan en waarin we weer geheel zullen opgaan, Dat bewust zijn, waarmae we ons eigen verschijnsel en de omgeving beleven begint bij de invloed van die gunstige omstandigheden . -! --'Lv'-^/v indruk - de gewaarwording die aamonga-an la samengaan met de 3 geselecteerde gewaarwordingen tot het meefr actieve waarnemen leidt -de gezamenlijke indrukken samen ondergaan we als bewust zijn -tesamen met vorige indrukken, die we als herinnering beleven -krijgen we een wereldbeeld. U begrijpt wel hoezeer de goede waarneming belangrijk is voor ons bewustzijn en het denken in ' t algemeen. Ook bij het denken geldt, dat bij een te volledige intergratienvan de indrukken der geselecteerde waarneming}" wel een verfijning en verrijking ontstaat, maar tegelijk een onscherpheid, zoals bij een radiotoeatel, dat niet voldoende selectief is.
3 Deze opvatting heeft ongeveer een halve eeuw geleden geleid tot een zo mogelijk volkomen scheiding der kunsten _.schilderkust beeldhouwkunst rulmteJcunst muziek woordkunst, film fotografie danskunst en zijn onderverdelingen, zoald de grafische e 'üU^a kj>jrfff i r o te vtM]U n k e aJ^IUjJU^JAitM t?VVJ kunsten /üe Kunst van het zien,het horen „het proeveh^ën ruiken. Het gaat hierbij niet om mooi of lelijk - een tegenstelling, die alleen betrekkelijke waarde heeft. •t gaat om do schepping — de geboorte ofwel de beloving van een ontdekt stuk ruimte, kleur vorm of klank en omdat we dan groei beleven die ons vreugde dreigt zeggen we : wat mooi is dit - een uitdrukking die alleen het prettige van de beleving uitdrukt, zonder verdere omschtijving. Hetvwoord mooi is dan zeker niet niet gebruikt als tegenoverstelling van lelijk. Sr is om de kunst helemaal geen auriool van verhevenheid zoals zo dikwijls door kunstcritiek wordt voorgesteld. Kunst is in wezen het zelfde als ons dagelijks brood, wat we allen nodig hebben om te bestaan en in vreugde voort te leven. Allerlei omstandigheden echter omwikkelen deze eenvoud, zodat er toch een mistige sfeer rondom de kunst ontstaat. Sr is o.a. de oude kunst, die omdat ze eeuwen bestaat ons de vergankelijkheid van het leven doet vergeten - hierdoor en door de kunstgeschiedenis is de oude kunst betrouwbaar t.o. het nieuwe van eigen tijd, dat nog zo onzeker schijnt. Dan is er het verzet van de eigentijdse kunstfnaar tegen de beoordeling van het nieuwe met oude waardebepalingen en de oude tdchinieken waarmee het nieuwe ontdekte niet is vast te leggen, omdat het het visuele overheerst. 't is (moeilijk van een traditie los te komen, zo gaan dan geheel techniekloos te werk, om zo mogelijk een directe vastlegging te verkrijgen tussen het geziene en het kunstwerk. In dit stadium schijnt me &e£ hedendaagse kunst te verkeren, een zeer nuttig staduum, waarbij kunstenaar* en kunstzinnige dichter bij elkaar komon, door het vervallen (voor een groot deel) van de barriere der techniek. De overgang van oud naar nieuw is niet in een keer gegaan. Stijl b.v. scheiding plastische kunst.
i Wat heeft nu die hele redenering met kunst te maken? Eigenlijk is iedere actieve waarnemng een kunstzinnige daad, want kunst beoogt de inte9w&e beleving en uitbreiding van ons wereldbeeld, IS Zo'n actieve waarneming alleen zeer persoonlijk en is niet mededeelzaam, tenzij een of andere techniek of medium deze waarneming vastlegt en ook voor anderen waarneembaar maakt. Dit doet b.v. de architect, door een ruimte beleefbaar te maken Hij betrekt hierbij^ook de rui£tfc om het begrensde stuk en de relatie tot andere sporten van begrenzingen, zoals heuvels, bomen water en andere gebouwen. Als een kleurgevoelige bij een bepaalde belichting een kleurden combinatie ontdekt, die hem verrast en dus als een uitbreiding van z'n gesichtsveM treft, deze indruk kan vastleggen met kleurstoffen, zal hij ook voor anderen een stukje realiteit aan het wereldbeeld hebben toegevoegd. Ook de beeldhouwer kan vormen ontdekken, en vastleggen, die oakj^ voor anderen ontdekkingen sijn. We bepalen ons bij het zichtbare en gaan zelfs niet op alle mogelijkheden in, waarmee zichtbare ontdekkingen kunnen worden vastgelegd. Be meest voor de hand liggende is de fotografie en de film. Hoewel ook hierbij het vastgelegde lang niet altijd het geziene ongea«& schonden aanduidt. Visuele kunst is een kwestie van zien en muziek van horenf't gaat ieder evenweel aan* 11 is zelfbehoud, dat ieder zich voedt, om enige bestaanszekerheid te hebben in het onstabiele leven* Er $ig in wezen geen verschil tussen de actieve werking van ons smaakzintuig en het zien en horen* We eten niet alles, om per aaageluk ook dat binnen te krijgen, wat ons in stand houdt of doet groeien, evenmin moeten we niet maar alles in ons opnemen met de kleine kans, dat er iets bij is, dat ons gezichtsveld verruimt,eEen geluk hierbij is, dat het licht altijd zeer noodzakelijk is*
H r Het ligt voor de hand, dat mensen, die zich specialiseren in het zien meer ontdekken, dan zij die zich op andere doelen instellen. Die specialisten in het zien of horen noemen we de kunstzinnigen. Enkele hiervan leggen tiet ontdekte vast in vormen, kleuren of noten, dit zijn dan de kunstenaars.
Er wordt veel gepraat over kunst ; er zijn veel tentoonstellingen Er zijn zware boeken over kunst en kunstuitingen Er zijn kunstopleidingen - gewichtig of slordig doende kunstenaars veel kunstcritieken Leerzame verhalen bij openbaar kunstbezit Voordrachten - rondleidingen i Alle s bij elkaar veel woorden, waarvan hier en daar wel iets zinnigs blijft hangen. t houdt de hele kunstbeweging op gang - veel beter dan een directe definitie over het directe nut of doel van kunst. Misschien probeert ieder die over kunst praat deze directe definitie wel te geven - maar ik moet helaas zeggen, dat dan zo'n gesprek voor 't grootste gedeelte z'n doel mist. Als dit bij mijn verhaal ook zo is vanavond zou ik liever weggebleven zij. Je weet het nooit. Ik herinner me nog voordrachten die ik moest houden in Groningen en Leeuwaren voor collega's, die goed verliepen en daarom werd ik uitgenodigd de vrije dag die er tussen was te besteden aan een lezing voor huisvrouwen in Heerenveen - Deze lezing ging over de ruimtelijkheid van het interieur, een nogal theoretisch onderwerp. Er kwam een reactie op alles wat ik met ernst beweerd had, en die was: ik heb wat nieuws nodig op de slaapkamervloer, wat kan ik het best nemen? Ik heb haar wel een artikel aangeraden, maar ik moest me even bezinnen - Toen ging er een geruis in de zaal van : Als hij dat niet in een keer uit z'n mouw kan schudden is al die hoog dravende taal geen cent waard. Zo kan het vanavond ook gaan. _Jïoewel ik probeer zo eenvoudig mogelijk te blijven. Ik heb op me genomen U vanavond iets over m'n opvatting over kunst te vertellen. Ik weet niet wat U hierbij interesseert (vloerbed. slaapk) Over het verband van kunst en religie zal ik het niet hebben dat heb ik van te voren afgesproken.
?Er zijn kunsten van net zien van het horen van het proeven en ruiken allen het hebben over visuele kunst aangezien ik architect ben sa we uitgaan van de bouwkunst. praktische bouwen is geen kunst - 't is eerder kunde en verder ambacht * ,r - . a bouwkunst is - is het ruimtelijk effect. Het ffeet niet van de bouwmassa, want dit is het plastische effect -De indruk die volume op ons maakt - dit behoort thuis bij beeldhouwen r d-n ook graag aan werkt, vooral in vroeger tijden. .... ia visuele kunstenaars is de schilder altijd de meest vrije ,.st„ Zelfs in de tijd dat de visuele kunsten samenwerkten waren ...cii altijd nog vele losse vrije schilderingen. samengaan van de kunsten is altijd verrijking, maar tegelijk at,in van verval, omdat kunst verheldering door beperking is -it aai ik proberen uit te l^gen. v .> o.-.: -e kt-heid 'waarneming^ vermogen en verschilt"met dat van andere oi-ganiemen.bovendien is b&t gedifferentieerd - ons algemeen ongedifferentieerd gevoel omvatten we het heelal universum of hoe we het ook willen noemen. Misschien het be.ite egg ,-n s Het Al, waarin we zelf opgenomen zijn - een volkomen ...wuste eenheid met het Algebeuren, waaruit we als bewust levensverschijnsel door gunstige omstandigheden zijn ontstaan en waarin we >/eei geheel zullen opgaan, bewust zijn, waarmae we ons eigen verschijnsel en de omgeving beleven begint bij de invloed van die gunstige omstandigheden . lia indruk - de gewaarwording die samengaan in samengaan met de 3 flecteerde gewaarwordingen tot het meef actieve waarnemen leidt - :zamenlijke indrukken samen ondergaan we als bewust zijn --men met vorige indrukken, die we als herinnering beleven -AjMj&en we een wereldbeeld. -rijpt wel hoezeer de goede waarneming belangrijk is voor ons istzijn en het denken in 't algemeen. bij het denken geldt, 'dat bij een te volledige intergratiexrvan ..ndrukken der'geselecteerde waarneming^wel een verfijning en -i.jK.ing ontstaat, maar tegelijk een onscherpheid, zoals bij een radiotoestel, dat niet voldoende selectief is.
Deze opvatting heelt ongeveer een halve eeuw geleden geleid tot e ..zo mogelijk volkomen scheiding der kunsten .Iderkust beeldhouwkunst ruimtekunst muziek woordkunst, film — :v^rafie danskunst en zijn onderverdelingen, zoald de grafische C «frf irttjat'W v 6 vifa f k A 11 ^ e !'*•/K\Gmei CLlXi'-MLt "-1-£ 4 £->:irV' .a/de itunst van hét"zien,het horen,het proeven en ruiken. Het f...at hierbij niet om mooi of lelijk - een tegenstelling, die alleen betrekkelijke waarde heeft. ' f t gaat om de schepping - de geboorte ofwel de beleving van een ..utde^t stuk ruimte, kleur vorm of klank en omdat we dan groei bestelt lever, dis ons vreugde brengt zeggen we : wat mooi is dit - een uitdrukking die alleen het prettige van de beleving uitdrukt, zonder verci. e omschtijving. Hetvwoord mooi is dan zeker niet niet gebruikt &1f tegenoverstelling van léhjk. dil ue kunst helemaal geen auriool van verhevenheid zoals zo lfc ioor kunstcritiek wordt voorgesteld. Kunst is in wezen het zelfde als ons dagelijks brood, wat we allen nodig hebjen om te bestaan en in vreugde voort te leven. : iel omstandigheden echter omwikkelen deze eenvoud, zodat er toen eer mistige sfeer rondom ae kunst ontstaat. Er ie o.a. de oude kunst, die oadat ze eeuwen bestaat ons de ver- -ijkheid van het leven doet vergeten - hierdoor en door de kunst-edenis is de oude kunst betrouwbaar t.o. het nieuwe van eigen dat nog zo onzeker schijnt. Dan ia er het verzet van de eigentijdse kunstnaar tegen de beoorr- : vaa het nieuwe met oude waardebepalingen en de oude t&chinieken waarmee het nieuwe ontdekte niet is vast te leggen, omdat het het visuele overheerst. • t is (fifoeilijk van een traditie los te komen, ze gaan dan geheel techniekloos te werk, om zo mogelijk een directe vastlegging te verkrijgen tussen het geziene en het kunstwerk. , tadium schijnt me ÉLei hedendaagss kunst te verkeren, een . ei nuttig staduum, waarbij kunstenaar^ en kunstzinnige dichter bij elkaar komen, door het vervallen (voor een groot deel) van de barriere der techniek. Del Wat heeft nu die hele redenering, met kunst te maken? 3igenlijk is iedere actieve waarneinhg een kunstzinnige daad, want kunst beoogt de inteüp^sfee beleving en uitbreiding van ons wereldbeeld, o'n actieve waarneming alleen zeer persoonlijk en is niet mededeelzaam, tenzij een of andere techniek of medium deze waarneming vastlegt on ook voor anderen waarneembaar maakt» Dit doet b.v. de architect, door een ruimte beleefbaar te maken Hij betrekt hierbijuook de rui$tè om het begrensde stuk en de relatie tot andere soorten van begrenzingen, zoals heuvels, bomen water en andere gebouwen. Als een kleurgevoelige bij een bepaalde belichting een kleurden combinatie ontdekt, die hem verrast en dus als een uitbreiding van z'n gezichtsveld treft, deze indruk kan vastleggen met kleurstoffen, zal hij ook voor anderen een stukje realiteit aan het wereldbeeld hebben toegevoegd. Ook de beeldhouwer kan vormen ontdekken, en vastleggen, die oakj^ voor anderen ontdekkingen zijn. We bepalen ons bij het zié'htbare en gaan zelfs niet op alle mogelijkheden in, waarmee zichtbare ontdekkingen kunnen worden vastgelegd. De meest voor de hand liggende is de fotografie en de film. Hemel ook hierbij het vastgelegde lang niet altijd het geziene ongeswfc' schonden aanduidt. Visuele kunst is een kwestie van zien en muziek van horen/1 gaat / ieder evenveel aan. 't is zelfbehoud, dat ieder zich voedt, om enige bestaanszekerheid ta hebben in het onstabiele leven. Er $isin wezen geen verschil tussen de actieve werking van ons smaakzintuig en het zien en horen. As eten niet alles, om per smgeluk ook dat binnen te krijgen, wat • ons in stand houdt of doet groeien, evenmin moeten we niet maar alles in ons opnemen met de kleine kans, dat er iets bij is, dat ons gezichtsveld verruimt,eEen geluk hierbij is, dat het licht altijd zeer noodzakelijk is* Het ligt voor de hand, dat mensen, die zich specialiseren in het zienj meer ontdekken, dan zij die zich op andere doelen instellen. Die specialisten in het zien of horen noemen we de kunstzinnigen. Enkele hiervan leggen ket^ontdekte vast in vormen, kleuren of noten, dit zijn dan de kunstenaars.