Een metershoge film van een roeiende vrouw die je dromerig aankijkt en een gigantische gouden courgette. Sinds de opening van de tentoonstelling De tranen van Eros is dat wat je ziet als je van de Twijnstraat richting het Centraal Museum loopt.

Niet alleen binnen, maar ook buiten de museummuren wordt werk getoond van kunstenaars Jeroen Kooijmans en Sarah Lucas.

“We willen naar buiten treden, om nog meer mensen in aanraking te laten komen met kunst” zo is te lezen in het beleidsplan. Daarom is er op het plein naast het museum een sokkel voor wisselende kunstwerken en worden er videowerken getoond op ledschermen in de buitengevel. Nu alweer de zevende kunstenaar de museumgevel in een ander licht zet, neemt gastauteur Marleen Puyenbroek de serie Raamwerk onder de loep.

Led in de duisternis

De gevelvideo’s zijn een idee van artistiek directeur Bart Rutten: “Als je vanaf het station naar het museum liep, kwam je uit bij een donkere, dode hoek. Je stuitte op een grote blinde muur van een duister gebouw zonder duidelijke functie. Door de ledschermen is duidelijk dat hier een museum is. De ledschermen doorbreken ook in figuurlijke zin de museale muren: op de buitenmuur is de kunst voor iedereen toegankelijk..”

Het eerste kunstwerk in de serie Raamwerk was A Sign of Prosperity to the Dreamer: een jachttafreel van uit de lucht vallende neergeschoten vogels, ondersteboven afgespeeld in extreme slow-motion. Het is een video van de Griekse kunstenaar Janis Rafa. Met het beeld van omhoogvallende dode vogels, dat macaber en vervreemdend, maar ook verstillend en poëtisch is, roept ze vragen op over de rangorde tussen mens en dier.

A Sign of Prosperity to the Dreamer was oorspronkelijk een tweeluik, dat aangepast werd voor Raamwerk. Hoe zit dat? In de blinde vensteropeningen aan de zijkant van het museum zijn zes ledschermen geplaatst die worden aangestuurd door één mediaspeler. Bestaande videokunstwerken moeten digitaal bewerkt en in zes delen geknipt om op de zes schermen afgespeeld te kunnen worden. Het werk krijgt dus een nieuwe vorm. Is het dan nog hetzelfde kunstwerk? Of is er een tweede kunstwerk ontstaan? In 2019 kocht het Centraal Museum beide verschijningsvormen van A Sign of Prosperity tot the Dreamer: de originele versie en de bewerkte variant voor buiten.

Van buiten naar binnen en van binnen naar buiten

Raamwerk brengt videokunst naar buiten, het plein op. Tegelijkertijd zijn de video’s buiten een uitnodiging om juist naar binnen te komen. Als voorproefje van wat er op dat moment in het museum gebeurt. Zo caleidoscopisch als het museum is, met de zeer brede collectie en uiteenlopende tentoonstellingen, zo veelzijdig zijn ook de beelden op de ledschermen . Tijdens de tentoonstelling De Line Up, over de kracht van de tekenkunst, was de handgetekende animatie Extrapolate van Johan Rijpma te zien.

Rijpma’s zwart-wit video werd opgevolgd door een explosie van kleur. Bij de tentoonstelling Jessica Stockholder: Stuff Matters, maakte David Jablonowski speciaal voor de schermen een videowerk waarin hij een ode bracht aan het kleurgebruik van Stockholder. Hij combineerde beelden van knalblauw schuurpapier, met die van kleurrijke specerijen zoals die te zien zijn in reclamecampagnes voor printers en camera’s.

David Jablonowksi, Innovation Screensaver. 19 apr 2019 – 10 sept 2019.

Tijdens de tentoonstelling Dromen in Beton kreeg de gevel weer een totaal ander uiterlijk: waar ooit de glas-in-loodramen te zien waren, keek je nu naar auto’s, die in een eindeloze stroom van boven naar beneden rijden . Dit was de video Vertical White door Fiona Tan. De beelden van de avondspits in de moderne stad sloten aan bij de tentoonstelling over de bouw van Kanaleneiland en Hoog-Catharijne, toen de opkomende verkeersproblemen en ook de sleur van de dag een grote rol begonnen te spelen.

Fiona Tan, Vertical White, 2018. Video.

Enkele kunstwerken uit de serie Raamwerk waren voordat ze op de ledschermen in Utrecht afgespeeld werden al door een miljoenenpubliek bekeken. Dit was het geval bij de zeven website-animaties van Rafaël Rozendaal die ter gelegenheid van het Nederlands Film Festival in 2019 op de gevel getoond werden. Net als het museum speelt Rozendaal met publieke toegankelijkheid: het internet is zijn canvas. Zijn hypnotiserende screensavers zijn permanent te zien op gratis toegankelijke websites en worden jaarlijks zo’n 40 miljoen keer bezocht.

Betekent deze vrije toegankelijkheid, zowel online, als op de gevel van het museum dat de video’s publiek bezit zijn? Dat niet. In 2019 kocht het Centraal Museum Rozendaal’s notneverno.com. Het museum is nu de enige die het videokunstwerk in het museum of op de ledschermen in het openbaar mag tonen. Tegelijkertijd kan iedereen thuis het werk nog steeds bekijken op de gelijknamige website.

Rafaël Rozendaal, Double Pressure. 27 sept 2019 – 5 okt 2019.

Ook de timelapse die Frans Hofmeester maakte van zijn opgroeiende kinderen Lotte en Vince was al een internet-hit. De video waarin je Lotte in enkele minuten ziet opgroeien van 0 tot 20 jaar was via social media al 25 miljoen keer bekeken.

Voor veel mensen die de timelapse online bekeken, was het een video over opgroeien, over de invloed van de tijd op de mens. Afgespeeld op monumentale grootte, in de stad waar de twee kinderen opgroeiden, is daar een betekenislaag bijgekomen. Het is nu ook een film over de ontwikkeling van twee Utrechters, een stukje Utrechtse geschiedenis op de muren van het stadsmuseum.

De Roeier

Bij de tentoonstelling De tranen van Eros vroeg Bart Rutten Jeroen Kooijmans een videowerk te maken voor op de gevelschermen. Kooijmans zocht hiervoor naar een beeld waar zowel een portret als een landschap in zat, iets iconisch en filmisch, dromerigs en schilderachtig. Het werd een oude video-opname van zijn geliefde Elspeth Diederix, die aan het roeien is.

De Roeier is een vertrouwd beeld, een alledaagse zomerherinnering. Los van de originele context, niet langer in de zonnige natuur, maar midden in de stad op een historisch gebouw, op monumentaal formaat oplichtend tegen de grijze winterlucht, is het ook vervreemdend en surreëel. Samen met de enorme courgette genaamd Kevin van Sarah Lucas, symbool voor vruchtbaarheid en groei, maar in de ogen van voorbijgangers ook refererend aan een specifiek mannelijk lichaamsdeel, ontstaat op het plein een onalledaags geheel.

Jeroen Kooijmans, De roeier. 24 feb 2020 – mei 2020.

De video op de gevel en een bijbehorend werk dat binnen in de tentoonstelling hangt, zijn onderdeel van een langlopend filmproject over de liefde. Kooijmans werkte hier in het geheim vier jaar lang aan en vertelde het pas onlangs aan Elspeth, die nog altijd de liefde van zijn leven is. Met dit idealistische, optimistische liefdesverhaal wil Kooijmans tegenwicht bieden aan het pessimisme anno nu. De Roeier biedt ook een tegenwicht bij de surrealistische werken in de tentoonstelling, waarin de nadruk veelal ligt op de strijd tussen de seksen en (SM-)erotiek. Bij Kooijmans geen botsende golven, maar een intiem en persoonlijk verhaal van twee geliefden die samen op en neer deinen op het water.