Onderzoek & expertise

Actieplan Collectie

Bij de verzelfstandiging van het Centraal Museum, per 1 januari 2013, is gebleken dat er grootschalig achterstallig onderhoud was aan de collectie. Het museum is meteen aan de slag gegaan met het aanpakken van de ergste noden en het maken van plannen voor het geheel. In 2015 heeft het Centraal Museum vervolgens subsidie ontvangen voor het Actieplan Collectie, gericht op het aanpakken van het achterstallig onderhoud.

Belangrijke zaken die worden aangepakt:

Barcodering collectie

Een van de bevindingen van de nulmeting was dat de standplaatsregistratie van bepaalde collectiedelen verbeterd kon worden. Barcodering van de collectie betekent een forse verbeterslag op het gebied van beheer.

Mode: inventarisatie, fotografie, barcodering

De collectie Mode en kostuums bevatte de grootste achterstanden in registratie. Deze collectie, die bestaat uit ruim 10.000 objecten is in 2013-2014 volledig geïnventariseerd, beschreven, gecontroleerd, gefotografeerd en online toegankelijk gemaakt. Ook is geïnventariseerd welke stukken het meest dringend behandeling nodig hadden. De restauratie van deze stukken is grotendeels uitgevoerd tussen 2015 en 2018.

Mode: inventarisatie, fotografie, barcodering

De collectie Mode en kostuums bevatte de grootste achterstanden in registratie. Deze collectie, die bestaat uit ruim 10.000 objecten is in 2013-2014 volledig geïnventariseerd, beschreven, gecontroleerd, gefotografeerd en online toegankelijk gemaakt. Ook is geïnventariseerd welke stukken het meest dringend behandeling nodig hadden. De restauratie van deze stukken is grotendeels uitgevoerd tussen 2015 en 2018.

Metalen

Door een calamiteit is rond 2010 schade ontstaan aan de deelcollectie edele en onedele metalen. Veel stukken waren aangeslagen door een instabiliteit in het klimaat. Eerst is onderzoek gedaan naar de oorzaak om uit te sluiten dat de schadelijke omstandigheden zouden kunnen voortduren. In 2015-2016 is vervolgens de hele collectie metalen (ruim 3000 objecten)gecontroleerd, gefotografeerd en gebarcodeerd en zijn honderden stukken schoongemaakt. Eind 2016 zijn de stukken in de nieuwe metaalcabine ondergebracht.

Schilderijen

Op basis van een grote steekproef naar de toestand van de schilderijen, in het kader van de nulmeting, wisten we dat er erg veel geld nodig zou zijn om alle schilderijen helemaal in topconditie te brengen. Een investering die, zeker in het huidige klimaat, niet passend is bij het gebruik van de collectie. Wel willen we de restauraties uitvoeren die noodzakelijk zijn om verslechtering van de conditie van werken te voorkomen en restauraties van belangrijke objecten die presentabel moeten worden gemaakt om getoond te kunnen worden in het museum.

Als eerste stap is de steekproef in 2016 uitgebreid tot een complete inventarisatie van de toestand van alle ruim 2000 schilderijen. Een lijstenrestaurator en een schilderijenrestaurator hebben voor alle schilderijen beschreven wat er nodig is en hoe veel uren daarvoor gerekend moeten worden.

Van de schilderijen die gerekend worden tot de Stadsgeschiedenis collectie, zijn in 2017 de prioriteiten bepaald en zijn de meest urgente behandelingen uitgevoerd.

Voor de schilderijen die horen bij de Oude Kunst, geldt dat de prioriteiten in kaart zijn gebracht en dat er een begin is gemaakt met de behandeling van de urgente stukken. De schilderijen die gerekend worden tot de collectie Moderne Kunst waren er het slechtst aan toe. Ook hier is in kaart gebracht wat er zou moeten gebeuren en is een begin gemaakt met de meest urgente restauraties.

Meubels

Er zijn enkele tientallen meubels die grote waarde hebben en die tentoongesteld zouden kunnen worden, maar die restauratie behoeven. Daarnaast is een volledige check-up van de collectie oude meubels op zijn plaats. De plannen voor een “quick-scan” zijn gemaakt.

Prenten en tekeningen

In 2017 is een begin gemaakt met een omvangrijk project, waarin alle prenten en tekeningen worden gecontroleerd, omgepakt, gefotografeerd en gebarcodeerd. Tevens worden bij de ingelijste prenten en tekeningen de lijsten bekeken en geïnventariseerd met als doel inzicht te krijgen in de staat en de wenselijkheid om deze te bewaren.

Delen van de kwetsbare papiercollectie hebben restauratie nodig. Uit het huidige project zal een inventarisatie komen van benodigde restauratiewerkzaamheden die in een 2e fase uitgevoerd kunnen worden. De verwachting is dat dit project in de tweede helft van 2018 wordt afgerond.

Deze collectie is de enige die niet in het externe depot is ondergebracht. De bewaaromstandigheden zijn niet ideaal, maar er is in het huidige depot geen ruimte. In de toekomstscenario’s voor het depot die onderzocht worden, wordt deze collectie wel meegenomen.

Onderzoek project afstoting & uitvoering afstoting

In 2006 heeft het Centraal Museum een deel van de verzameling Moderne Kunst en stukken uit de collectie Oude Schilderkunst afgestoten. De ervaring van toen leert dat dit een arbeidsintensief traject is. Toch wil het museum het Actieplan aangrijpen om ook de andere deelcollecties zorgvuldig te bekijken. Het museum bestaat ruim 175 jaar en in de loop van de geschiedenis is niet altijd even kritisch verzameld. Er zijn tijden geweest dat alle aangeboden objecten aan de collectie werden toegevoegd. Bovendien zijn in de loop der jaren honderden objecten in het depot terecht gekomen waarvan de status onduidelijk is. Nu we ons bewuster zijn van de kosten voor beheer en behoud en ook het besef is gegroeid dat focus bijdraagt aan de kwaliteit van de collectie, kunnen we nauwkeurig door de collectie gaan en stukken die niet passen binnen het geheel een nieuwe bestemming geven (het museum volgt daarbij natuurlijk de LAMO – leidraad afstoten museale objecten).

Een eerste stap op weg naar selectie, is een 100% standplaatscontrole. De collectie heeft oorlogen meegemaakt en veel verschillende verhuizingen. Een enkele keer zijn in de loop van de jaren objecten zoek geraakt. Nog vaker zijn er stukken in het depot verzeild geraakt die geen collectie zijn. Om een exact overzicht te hebben van alle stukken die aan onze zorg zijn toevertrouwd, controleren we nu kast voor kast en plank voor plank wat er staat of hangt. Objecten die daarbij niet worden aangetroffen zullen in kaart worden gebracht en onbekende objecten zullen alsnog aan de collectie worden toegevoegd of worden afgestoten (na te zijn gedocumenteerd).

Verbetering ontsluiting/fotografie

Er is de afgelopen jaren veel energie gestoken in het (online) toegankelijk maken van de collecties. Inmiddels is de collectie 100% online raadpleegbaar. Het percentage objecten met een afbeelding online is gegroeid van 74% in 2014 naar 80% in 2016 en 85% in 2017.

Binnen het Actieplan streven we ernaar dit percentage naar minimaal 95% te brengen. Daarnaast willen we voor de topstukken een kwaliteitsslag maken – omdat de standaarden van digitale beeldkwaliteit de afgelopen jaren snel zijn verbeterd, is het nodig om (na de restauraties) nieuwe opnames te maken.

Verbetering opslag, onderzoek nieuw depot

Onderdeel van het Actieplan is ook het verbeteren van de bewaaromstandigheden. De depots van het Centraal Museum zijn vol en zullen op termijn niet meer voldoen. In eerste instantie is er een quick-scan gemaakt in 2013. Al snel is toen besloten alleen de ‘quick-wins’ te implementeren, omdat er voor de (middel)lange termijn naar een meer structurele oplossing (verbeterd/nieuw depot) zal moeten worden gezocht.

In 2016 is als vervolg op de quick-scan, een onderzoek uitgevoerd naar verschillende toekomstscenario’s voor het depot. De resultaten hiervan zijn in 2017 teruggekoppeld aan de gemeente. Naar aanleiding daarvan is er een projectgroep opgericht, met vertegenwoordigers van het Centraal Museum, Culturele Zaken, Erfgoed en UVO die nu plannen maakt voor een nieuwe bewaarplaats voor de Utrechtse collecties.

Plastics

Het Centraal Museum is een van de deelnemers aan het Nationaal Onderzoeksproject Kunststoffen Hedendaagse Kunstcollecties, een initiatief van de Stichting Behoud Moderne Kunst (SBMK)

Elke collectie hedendaagse kunst en design bevat tal van voorwerpen die geheel of gedeeltelijk van plastic zijn gemaakt. Om de samenstelling van de voorwerpen te kunnen identificeren is specialistische kennis nodig, die vaak niet aanwezig is in musea zonder laboratorium. Het Project Plastics richt zich op toegepast onderzoek voor deze grote groep voorwerpen en brengt natuurwetenschappers en niet minder dan tien grote musea en collectiebeheerders in Nederland bij elkaar. Doordat het project een do-it-yourself methode ontwikkelt kunnen beheerders en restauratoren in de toekomst zelf een groot deel van hun plastics collecties identificeren, monitoren en waar nodig conserveringsmaatregelen treffen. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) leidt bovendien twee jonge professionals op, die zich specialiseren in dit vakgebied. Het project start op 3 april 2017 en loopt tot april 2019. Het wordt financieel ondersteund door het Gieskes-Strijbis Fonds en het Mondriaanfonds.

Zie ook www.sbmk.nl/plastics-project.

Onderzoek Herkomst Gezocht

Van 1998 tot 1999 is onder verantwoordelijkheid van de Nederlandse Museumvereniging het onderzoek Museale Verwervingen 1940-1948 uitgevoerd. Daar zijn de verwervingen die musea in de jaren 1940-1948 hebben gedaan onderzocht, om vast te stellen of deze rechtmatig waren. Na afronding van dit onderzoek, is besloten om het onderzoek een vervolg te geven, om de volgende reden: “Al vanaf 1933 werden joden in Duitsland en vanaf 1938 in Oostenrijk vervolgd en onderdrukt. Mogelijk is hun geroofde bezit via vele omwegen jaren na de oorlog verworven door Nederlandse musea." (Bron: www.musealeverwervingen.nl/nl/38/over-het-onderzoek/waarom-het-onderzoek/)

Alle Nederlandse musea kregen in 2009 het verzoek om de verwervingen tussen 1933-1940 en tussen 1948-1954 grondig te onderzoeken en om ook alle verwervingen na 1954 na te lopen op mogelijk verdachte herkomstgeschiedenis.

Het Centraal Museum heeft in de afgelopen jaren veel tijd en energie besteed aan het zorgvuldig uitvoeren van het herkomstonderzoek, vanuit de overtuiging dat dit hoort bij de verantwoordelijkheid van het museum. Hiermee heeft het museum niet alleen aan het verzoek van de commissie willen voldoen, maar ook aan de internationale afspraken over de inspanningsverplichting van musea om de herkomst van de collectie te onderzoeken. Daarbij hebben wij om het onderzoek duurzaam te kunnen borgen in de organisatie een handleiding en onderzoeksformulier gemaakt. Hiermee wordt herkomst onderzoek ook onderdeel van nieuwe verwervingen. De handleiding met bijbehorend formulier is met collega musea en instellingen gedeeld.

Herkomstonderzoek is vanwege het retrospectieve karakter lastig; vorige eigenaars zijn overleden, archieven verdwenen, of nooit aangelegd. Het onderzoek dat hier wordt opengesteld is dan ook nog niet afgerond. Wellicht dat de hulp van het publiek er voor kan zorgen dat er hiaten gedicht kunnen worden en dossiers op termijn gesloten.

Conclusie rapportage Herkomst Gezocht

n.a.v. het onderzoek zijn er twee objecten waarbij de directe verwerving onverdacht is maar waarvan de herkomstgeschiedenis niet sluitend is. Bij deze werken moeten we, na intern onderzoek, vervolgonderzoek door het Projectteam Museale Verwervingen en beoordeling door de commissie-voorzitter Rudi Ekkart, concluderen dat een mogelijk verdachte of problematische verwijzing in de herkomstgeschiedenis niet uit te sluiten is.

Het gehele onderzoeksrapport is te lezen op www.musealeverwervingen.nl.

Meer informatie

Herkomstonderzoek blijft actueel. Bij elke aanwinsten van een object dat voor de oorlog is vervaardigd, wordt herkomstonderzoek gedaan. Voor informatie of inlichtingen kunt u terecht bij de afdeling Collectiebeheer, Chantal Perlee, via +31 (0)30-2362308 of cperlee@centraalmuseum.nl.

Collect & Connect

Collect & Connent is een eigentijds onderzoeksproject rond 20ste- en 21ste-eeuwse vormgeving.

Musea zijn ‘verzamelaars in algemeen belang’. Wat wij bewaren is cultureel erfgoed, waardevol om te behouden voor de toekomst. Generaties na ons moeten plezier kunnen beleven aan onze verzamelingen, er kennis en inspiratie uit kunnen putten. De spullen goed bewaren is een eerste voorwaarde, maar kennis verzamelen en vastleggen is minstens zo belangrijk. En dan moet het publiek ook nog weten dat dit rijke bezit tot hun beschikking staat. Publiceren en presenteren, de collecties op allerlei manieren toegankelijk maken is ook een essentiële taak van het museum. Deze drie activiteiten komen samen in Collect & Connect, het onderzoek naar de verzameling 20ste en 21ste-eeuwse vormgeving van het Centraal Museum. Dit onderzoek, dat plaatsvond in 2012 en 2013, zou normaal gesproken achter de schermen van het museum plaats vinden. Als onderdeel van de onderzoeksmethodiek is er voor dit project juist voor gekozen om mensen actief deel te laten nemen en op verschillende manieren in contact te brengen met de verzameling, digitaal of in levenden lijve.

De verzameling bestaat uit circa 3.000 voorwerpen, variërend van aardewerken potjes uit het begin van de 20ste eeuw tot ultra modern design dat recent nog op de internationale meubelbeurs in Milaan werd gepresenteerd. Die duizenden voorwerpen worden ingedeeld naar thema’s, bijvoorbeeld de verzameling van Elisabeth Houtzager, het Utrechts aardewerk, de huishoudschool op de Laan van Puntenburg, Droog Design, Rietvelds werk.

Om meer kennis en data te vergaren over de collectie zijn er onderzoeksstages geweest, depotdagen en Wikipedia edit-a-thon bijeenkomsten georganiseerd en exposities in en buiten het museum georganiseerd: een stoelendans door de 20ste eeuw, de Moderne stijlkamer van Manfred Kausen, Gullivers verzamelingen.

Partners

Dit project is mede mogelijk gemaakt met een financiële bijdrage van De Utrechtse Schatkamer van de provincie Utrecht en het Fentener van Vlissingen Fonds.

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍