Utrechtse Caravaggisten in de 17de Eeuw

Utrechtse Caravaggisten

Geniaal. Temperamentvol. Grensverleggend

Drie Utrechtse schilders, Dirck van Baburen, Hendrick ter Brugghen en Gerard van Honthorst trokken begin zeventiende eeuw naar Rome, waar ze onder meer door Caravaggio en Ribera geïnspireerd raakten.

Rome ———

Rome is begin zeventiende eeuw, tezamen met Napels, het culturele centrum van Europa. Het is de stad waarover de Vlaamse schrijver en kunstschilder Karel van Mander al in 1604 in zijn Schilder-boeck schrijft: “Daer is oock eenen Michael Agnolo van Caravaggio, die te Room wonderlijcke dinghen doet.”

Utrechters in Rome ———

De stad met haar culturele rijkdom inspireert veel schilders tot een artistieke pelgrimage. Ook de Utrechters Hendrick ter Brugghen, Gerard van Honthorst en Dirck van Baburen ondernemen de lange, avontuurlijke reis naar het epicentrum van de kunst.

Voor het zover is, hebben ze al les gehad van de in die tijd grote kunstenaars in Utrecht: Abraham Bloemaert, ook wel ‘De Vader van de Utrechtse schilderschool’ genoemd en Paulus Moreelse.

Abraham Bloemaert, Jozef en zijn broers, 1595-1600

crop portret Vondel RP-P-OB-12.854.jpg

Paradys vol weelde ———

Utrecht bloeit in die tijd, die positie verliest de stad pas later aan steden als Amsterdam, hetgeen Vondel tot de volgende lofzang brengt:

"Daer zingt de nachtegael en leeurik even bly
Een liefelyk gezang, dat noit het oor verveelde.
Hoe noemt men Uitrecht dan? een Paradys vol weelde."

Jan Lievens, Portret van Joost van den Vondel, 1644 - 1650. Collectie Rijksmuseum

Jan Both.jpg

Caravaggio ———

Het is een barre tocht van ruim drieduizend kilometer die de mannen ondernemen, net als veel andere schilders uit Frankrijk, België en Spanje. In Rome maken ze kennis met Michelangelo Merisi, beter bekend als Caravaggio. Zijn gebruik van clair-obscur en realistische weergave doen hem uitgroeien tot een veelbesproken kunstenaar.

Jan Both, Landschap met rustende reizigers en een ossenwagen, circa 1645

Frans Hals SK-A-135.jpg

Frans Hals ———

Wat de Utrechters zien en leren van Caravaggio en bijvoorbeeld Jusepe de Ribera drukt een onuitwisbaar stempel op hun ontwikkeling als kunstenaar. Ook, en soms juist, als ze alweer terug zijn op Utrechtse bodem.

Het werk van deze Utrechtse Caravaggisten is de schakel tussen de Italiaanse barokkunst van Caravaggio en de grote Hollandse schilders uit de 17de eeuw: Rembrandt, Frans Hals en Vermeer.

Gerard van Honthorst ———

Gerard van Honthorst heeft een succesvol atelier aan het Domplein met vele leerlingen. Hij schildert portretten, historie- en genrestukken, en krijgt opdrachten van onder meer het Britse en Nederlandse vorstenhuis. Gerard specialiseert zich in voorstellingen met een verborgen lichtbron. Op een van zijn bekendste werken, De Koppelaarster, is dit goed te zien.

Dirck van Baburen - De graflegging van Christus - 1617-1621.jpg

Dirck van Baburen ———

Een ander beroemd werk in onze collectie is de ‘Graflegging van Christus’, door Dirck van Baburen. Gedurende zijn korte carrière schildert hij onder meer het altaarstuk voor de Pietàkapel van de kerk San Pietro in Montorio in Rome, dat is geïnspireerd door Caravaggio’s Graflegging. Destijds een altaarstuk in een kerk in Rome, maakt dit werk van Caravaggio nu deel uit van de pauselijke collectie.

Hendrick ter Brugghen ———

Hendrick ter Brugghen schildert manshoge portretten van drinkers en muzikanten, en ook religieuze taferelen. Een van zijn bekendste werken, ‘De Roeping van Mattheus’, is onder meer geïnspireerd op het gelijknamige werk dat Caravaggio in 1600 maakte voor de zijwanden van de Contarelli-kapel in Rome. Ter Brugghens schilderij is een van de topstukken van het Centraal Museum.

Utrechtse Caravaggisten in de 17de Eeuw