De jaarlijkse voedseluitdeling aan de armen door Maria van Pallaes

De Utrechtse Maria van Pallaes zit op een stoel voor de armenwoningen die ze heeft laten bouwen. Ze wijst naar het uitgestalde voedsel om aan te geven wat er aan de wachtende armen moet worden gegeven. Eén van die armen heeft haar handen gevouwen om Maria te bedanken. Deze keurig geklede vrouw zorgt ervoor dat Maria's rol als edelmoedige burger duidelijk wordt benadrukt.

Toon alles + Toon minder -

Nu te zien in EXPO 2

Titel

Vervaardiger

Hendrick Bloemaert (Utrecht ca. 1601 - 1672 Utrecht)

Datering

1657

Materiaal / Techniek

olieverf op doek

Inventarisnummer

2569

Objectnaam

schilderij

Verwerving

bruikleen 1924 (Bruikleen van Fundatie van Maria van Pallaes)

Afmetingen

hoogte 90.7 cm
breedte 178.8 cm
hoogte (met lijst) 114.6 cm
breedte (met lijst) 202.1 cm

Opschriften / merken

signatuur en datering r.o. (met verf): Henr: Bloemaert fe:// A°1657.
opschrift en wapen boven de poort op het schilderij: [alliantiewapen Van Schroyestein-van Pallaes] // Y Maria van Pallaes door // Liefde Gods [ged]reven // Heeft [toen] [z]ij wed[u]we [was van] // [d'hee]r [S]ch[r]oy[estei]n // deez' [kameren gesticht] // [Eenich onderhout gegeven] // Niet [achtend 's werelds gonst maer] // Plaets [in 's hemels pleyn.] // MDCLI
datering op de graanton midden voor: 1657

Motief

portret, Pallaes (1587-1664), Maria van, groepsportret, topografie, Utrecht, Agnietenstraat, Utrecht (stad)

Opmerkingen

Maria van Pallaes (1587-1664) stichtte als rijke weduwe in 1651 de fundatie voor de armen. Zij liet twaalf huisjes bouwen waarin in totaal 24 behoeftigen konden worden ondergebracht. Vier regenten kregen de dagelijkse leiding over de Fundatie. De huisjes lagen op grond die was aangekocht van het voormalige Agnietenklooster. De voedseluitdeling vindt op het schilderij plaats voor de regentenkamer, Nieuwegracht huidig nr. 205. De kamer diende als vergaderzaal en eetkamer voor de beheerders van het complex. Het was bovendien de plaats waar de reglementen aan de nieuwe inwoners werden voorgelezen. Toen Maria van Pallaes in 1651 de fundatie oprichtte, waren niet alleen haar man, de jurist Hendrick van Schroyesteijn, maar op een na ook al haar kinderen overleden. Alleen Adriana, die in Antwerpen in het klooster der Karmelietessen was ingetreden, leefde nog. Achter Maria van Pallaes, zijn echter vijf van hun kinderen afgebeeld op het schilderij. De oudste zoon Johan is de enige die niet aanwezig is. Misschien is zijn afwezigheid te verklaren uit het feit dat hij in 1624 werd onterfd en dus blijkbaar in onmin leefde met zijn moeder. Hij komt vanaf dat jaar ook niet meer in testamenten en documenten voor. De twee meisjes heetten Adriana en Margaretha en de drie zoons die zijn afgebeeld zijn Lubbertus, Livinius en Hendrick. In de regentenkamer, waar dit schilderij als schoorsteenstuk diende, hingen ook de portretten van Maria's overleden kinderen. Hendrick Bloemaert moet ze als voorbeeld hebben gebruikt bij het schilderen van het schoorsteenstuk. Ze werden kort na 1664 door Regenten aan Johan van Pallaes, neef der stichteres, geschonken. De tekst boven de poort is grotendeels onleesbaar. De reconstructie is gebaseerd op de regels die nu nog altijd boven de ingang van de Fundatie te lezen zijn. De Agnietenkapel links op de achtergrond maakte oorspronkelijk deel uit van het Agnietenklooster. Sedert 1921 maakt zij onderdeel uit van het gebouwencomplex van het Centraal Museum. Achter het klooster is de toren van de Nicolaïkerk te zien. Op de "Inventaris van den inboedel specterende tot de Refectie-kamer der Fundatie van Maria van Pallaes" uit 1665 staat dit schilderij vermeld: "Een langhwerpend in geproportioneerde panelen en lijsten voor de schoorsteen uytbeeldende de E. Fondatrice met haar vijff kinderen, t'samen uytdeylende aen haer huysarmen, gedaen by Hendrick Blommaert". Potloodtekening uit 1876 naar de achtergrond van inv. nr. 2569 door Jozef Hoevenaar (1840-1926), 104 x 221 mm, in Het Utrechts Archief, Topografische Atlas, inv. nr. Zi 15.1.

Documentatie

'Voor den armen alhier' : de geschiedenis van vijf Utrechtse fundaties en hun vrijwoningen, René de Kam (Utrecht, 1998), p. 42, afb. in kleur pp. 42-43, en p. 22 (detail)
1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis, samengest. door Els Kloek (Nijmegen, 2013), p. 293 afb. 205 (detail); p. 547 afb. 205 in kleur (detail).
58 miljoen Nederlanders en hun bejaarden, H.C. de Wolf (Amsterdam, 1977), p. 238, afb. in kleur

Toon alles +Toon minder -

Abraham Bloemaert and his sons, Marcel G. Roethlisberger, Marten Jan Bok (Doornspijk, 1993), dl. I, cat. nr. H119; dl. II, afb. H116, H117
Biografie van een stad. Utrecht door de eeuwen heen, Thera Coppens, (Museumtijdschrift [Vitrine], 7; 12, 1999-11), p. 16
Brood : De geschiedenis van het brood en het broodgebruik in Nederland, Voorw. Dr. W.A.L. Beeren ; tekst Drs. J. R. ter Molen (Rotterdam, 1983), p. 76, cat. nr. 299
De Catalogus der schilderijen [1952] (Utrecht, 1952), cat. nr. 33
Catalogus der schilderijen in het Museum Kunstliefde, A.D. de Vries en A. Bredius ; m.m.v. S. Muller (Utrecht, 1885), cat. nr. 22
Catalogus der schilderijen in het Museum Kunstliefde, A.D. de Vries en A. Bredius ; m.m.v. S. Muller (Utrecht, 1885)
Catalogus van het Historisch Museum der stad [1928, cat. nrs. 2891-4142], W.C. Schuylenburg (Utrecht, 1928), cat. nr. 3309
Catalogus van schilderijen der Utrechtsche School (Utrecht, 1941), cat. nr. 23
Centraal Museum Utrecht : catalogus der schilderijen [1933], inl. W.C. Schuylenburg. [tekst] C.H. de Jonge ([Utrecht], 1933), cat. nr. 23, afb. 20
Een curieuze collectie : Hollandse schilderkunst uit de zeventiende eeuw, Jos de Meyere (Gent, 2015), p. 174, afb. 112 in klleur
Faces of the Golden Age : seventeenth century dutch portrait, E. de Jongh. with contr. by Marjolein de Boer ... [et al.] (Tokyo, 1994), cat. nr. 3 op p. 100-101; afb. 3 in kleur op p. 35 (Japanse uitgave); cat. nr. 3 op p. 20-21 (in Engels suppl.)
De Fundatie van Vrouwe Maria van Pallaes, door Hendrick Bloemaert, 1657, [Gerianne Offringa en Warner Hidden in samenwer. met H. Schopping en D.P. Snoep] (Utrecht, 1982)
De hofjes van Nederland, Jeltje Dijkstra (Alphen aan den Rijn, 1993), p. 62 met afbeelding
Hollandse schilders in de Gouden Eeuw, B. Haak ([Amsterdam], 1984), p. 56, afb. 60
Iconographia Batava, deel 2, E.W. Moes (1905), p. 183, nr. 5709
Katholiek in de Republiek : De belevingswereld van een religieuze minderheid, Carolina Lenarduzzi (Nijmegen, 2019), pp. 140-141, met afb. in kleur
Kunstwerk van de maand maart 1965 (Utrecht, 1965), met afb.
The Maestros holandeses del siglo de oro = Dutch masters of the golden age, Liesbeth M. Helmus (Utrecht, 1997), pp. 16-18, cat.nr. 8; afb. 8 in kleur
Mens en Welzijn 1971, (Mens en Welzijn, 6, 1971), afb. op p. 6
The Netherlandish Painters of the Seventeenth Century : volume one : preface, Achtschellinck - Heda, Walther Bernt (London, 1970), nr. 124
Die niederländischen Maler des 17. Jahrhunderts : Erster Band : Lucas Achtschellinck bis Willem Claesz. Heda, Walther Bernt ; Einl. von Hans Sauermann (München, 1948)
La pintura Holandesa del siglo de oro : la escuela de Utrecht, preparacion, textos y catalogo Jos de Meyere. y Juan J. Luna (Bilbao, 1992), cat. nr. 15, pp. 100-101, met afb.
Röntgenonderzoek van de oude schilderijen in het Centraal Museum te Utrecht, M.E. Houtzager ... [et. al.] (Utrecht, 1967), p. 222-223
Schilderkunst tot 1850. De verzamelingen van het Centraal Museum Utrecht [cat. nrs. 1-290], Liesbeth M. Helmus (Utrecht, 1999), p. 686-688, cat. nr. 78, met afb.
Schilders in Utrecht 1600-1700, Paul Huys Janssen (Utrecht, 1990), p. 74-75, afb. 61
Stappen door m'n stadsie : (on)bekend Utrecht in dertig heim-weetjes, Iris Dijkstra (Zwolle, 2021), p. 51, met afb.
Studien zum "portrait historié" in den Niederlanden, R. Wishnevsky (München, 1967), p. 46
Utrecht op schilderijen : zes eeuwen topografische voorstellingen van de stad Utrecht, Jos de Meyere (Utrecht, 1988), p. 246, 249, afb. op p. 247 en p. 296
Utrecht: De huizen binnen de singels, Marceline J. Dolfin, E.M. Kylstra en Jean Penders (Den Haag, 1989), p. 226, 231; afb. 317 (montage: schouw met schilderij)
Utrechts verleden in vogelvlucht, Renger de Bruin, René de Kam, Kaj van Vliet (Utrecht, 2017), p. 96, afb. in kleur
Utrechtse biografieën 3 : levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Utrechters, red. J. Aalbers ... [et al.] (1996), afb. op p. 155
Van aalmoes tot AOW : zes eeuwen ouderenzorg in een Nederlandse stad, Renger de Bruin, Mieke Heurneman, Frank van der Veeke (Utrecht, 1996), p. 81, met afb. in kleur
Van gasthuisbed tot verzorgingsflat : de ontwikkeling van de huisvesting van bejaarden in de stad Utrecht (Utrecht, 1975), cat. nr. 74, p. 69
Voorouders in beeld : stamboom en familiegeschiedenis, red. Rob van Drie. [tekst] Jos van den Borne ... [et al.] (Utrecht, 1997), afb. in kleur p. 199

Tentoonstellingen

De gezonde stad (900 jaar stad Utrecht), Centraal Museum, Utrecht, 2022
Mestres do Século de Ouro na pintura holandesa, Pinacoteca do Estado, São Paulo, 1998
Dutch Masters from the Golden Age, Museo National de Bellas Artes, Santiago, 1997

Toon alles +Toon minder -

Van Aalmoes tot AOW, zes eeuwen ouderenzorg in een Nederlandse stad, Centraal Museum, Utrecht, 1996
Faces of the Golden Age, Kumamoto Prefectural Museum of Art, Kumamoto, 1994
Faces of the Golden Age, Yamaguchi Prefectural Museum, Yamaguchi, 1994
Nederlandse meesterwerken uit de Gouden Eeuw, Banco Bilbao Vizcaya (Madrid), Madrid, 1992
Utrecht op schilderijen, Centraal Museum, Utrecht, 1988
Brood : De geschiedenis van het brood en het broodgebruik in Nederland, Museum Boymans-van Beuningen, Rotterdam, 1983
Van Gasthuisbed tot Verzorgingsflat, Gemeentearchief Utrecht, Utrecht, 1975
Le décor de la vie collectieve en Hollande au XVIIe siècle (georganiseerd door het Institut Néerlandais), Musée des Arts Décoratifs, Parijs, Parijs, 1967
Kunstwerk van de maand maart 1965, Centraal Museum, Utrecht, 1965
Tentoonstelling van schilderijen der Utrechtsche School, Centraal Museum, Utrecht, 1941