Centraal Museum Utrecht

  • Share
  • Download
Delen
Delen op Facebook
Delen op Twitter
Sint Maarten Jan Nude, ca. 1450 - 1451 https://www.centraalmuseum.nl/nl/collectie/1788-001-sint-maarten-jan-nude https://www.centraalmuseum.nl/@@site-logo/logo-left-v2.svg

Sint Maarten

Jan Nude, ca. 1450 - 1451
  • + Objectgegevens − Objectgegevens
  • Share
  • Download

De Utrechtse beeldsnijder Jan Nude leverde in 1450 vijf houten beelden af voor het sacramentshuis in de Domkerk. Eén daarvan was Sint-Maarten te paard die zijn mantel doormidden snijdt. De man met de baard is de apostel Paulus, die een zwaard in zijn rechterhand moet hebben gehad. De geharnaste heilige is Pontianus van Spoleto, van wie belangrijke relieken werden bewaard in de Domkerk. Agnes is herkenbaar aan het lam en Maria Magdalena aan de zalfpot. De beelden werden tijdens de onrust rondom de Reformatie van 1580 in veiligheid gebracht en bewaard in de kleine archiefkamer van het Domkapittel. 

In de Middeleeuwen was de bisschopsstad Utrecht een belangrijk centrum voor beeldhouwkunst. De meer dan veertig kerken en kapellen hadden sculpturen nodig ter verering van de talloze heiligen. Van deze kerkelijke kunst is maar weinig overgebleven. De volkswoede richtte zich in de zestiende eeuw veelvuldig tegen de kerken. Het interieur werd kort en klein geslagen. Wat na deze Beeldenstormen nog over was, verdween met de invoering van de reformatie (in Utrecht in 1580).


Bij het gereedmaken van de Domkerk voor de protestantse eredienst nam het Domkapittel, dat de kathedraal beheerde, zelf het initiatief. Het huurde een aannemer in om de beelden uit de kerk te halen. Een kleine groep werd daardoor veilig ondergebracht in het archief van het kapittel. Na de opheffing van het kapittel in 1811 werden de beelden te koop aangeboden. De Utrechtse architect Christiaan Kramm, die ze verwierf, verkocht ze in 1838 door aan de gemeente Utrecht. Dat jaar opende het nieuwe Stedelijk Museum van Oudheden zijn deuren. Met deze vroege herkomst staan de vijf Dombeelden aan de basis van de collectie van het Centraal Museum.


Centraal staat Sint Maarten, de patroonheilige van de kathedraal en ook van de stad. De heilige is als Romeins officier op zijn paard afgebeeld en snijdt volgens het populaire verhaal een stuk van zijn mantel af voor een kreupele bedelaar met een schurftig hondje. Twee andere heiligen uit de groep die nauw met de Dom zijn verbonden zijn Agnes en Pontianus van Spoleto. Hun beider naam was verbonden met de wijding van de Dom in juli, die jaarlijks werd herdacht met een kermis (kerkmis). Van Pontianus bezat de Dom belangrijke relieken. Hij is weergegeven als ridder. Lange tijd is daarom gedacht dat dit beeld de heilige Joris voorstelde, maar dan zonder draak, zijn vaste attribuut. Agnes is in een lange, modieuze jurk afgebeeld met haar symbool, een lam. De twee andere heiligen, Maria Magdalena en de apostel Paulus, waren niet zozeer specifiek aan de kathedraal gekoppeld, maar waren wel  populaire heiligen. De beeldhouwer voorzag ze van hun traditionele symbolen: een zalfpot en een zwaard. Het zwaard van Paulus is in de loop der tijd verdwenen. Afgezien van dat zoekgeraakte zwaard zijn de beelden opmerkelijk gaaf bewaard gebleven. Zelfs de oorspronkelijke polychromie is deels nog aanwezig.

Toon alles + Toon minder -

 

Dit object is nu niet in het museum te zien

Titel

Sint Maarten

Vervaardiger

Jan Nude

Datering

ca. 1450 - ca. 1451

Materiaal / Techniek

Baumberger kalksteen, gepolychromeerd

Inventarisnummer

1788/001

Objectnaam

beeld, reliëf, hoogreliëf

Verwerving

aankoop 1838

Afmetingen

hoogte 72.5 cm
breedte 92 cm
diepte 14.5 cm

Geassocieerd onderwerp

Domkerk (Utrecht) (herkomst)
bisdom (Utrecht) (religie)

Geassocieerde periode

Bisschoppelijk Utrecht 695-1528

Motief

Maarten (heilige)

Opmerkingen

De vijf Dombeelden (1788/001-005) werden in 1580, toen de katholieke eredienst werd verboden, gered. Ze werden bewaard in de Kleine Archievenkamer van het Domkapittel. Na het opheffen van de kapittels in 1811 kwamen ze op de markt. Ze werden toen gekocht door M.L.M van Hangest baron d'Yvoy. Deze verkocht de beelden in 1838 aan Christiaan Kramm. Lange tijd is aangenomen dat de Dombeelden afkomstig zouden zijn van een grafmonument in de Dom, in het bijzonder van het (verdwenen) grafmonument van bisschop Rudolf van Diepholt, dat tussen 1456 en 1464 in zijn grafkapel werd opgericht (zie: Jan Klinckaert, Beeldhouwkunst tot 1850. De verzamelingen van het Centraal Museum Utrecht, Utrecht 1997, p.68). Vermoedelijk zijn ze afkomstig van het sacramentshuis in het koor van de Dom. Tot 1997 werd Jan Nude beschouwd als de vermoedelijke vervaardiger. Klinckaert (1997, p.68) heeft vastgesteld dat Nude inderdaad de vervaardiger moet zijn geweest.

Documentatie

  • Antlitz des Mittelalters : Meisterwerke spätmittelalterlicher Skulptur in rheinischen Privatbesitz, bearb. von Reinhard Karrenbrock und Claudia Lichte (Aachen, 1999), p. 230 met afb.
  • Beelden in de late Middeleeuwen en Renaissance : Late Gothic and Renaissance sculpture in The Netherlands, red. = ed. Reindert Falkenburg ... [et al.] (Zwolle, 1994), pp. 49-51 met afb. 6a.
  • Beelden uit een bisschopsstad : Utrechtse beeldhouwkunst uit de middeleeuwen en de renaissance, tekst en samenst. J.W. Klinckaert (Utrecht, 1994), nr. 20

Toon alles +Toon minder -

  • Beeldhouwkunst tot 1850. De verzamelingen van het Centraal Museum Utrecht [cat. nrs. 1-243], Jan Klinckaert (Utrecht, 1997), pp. 65-69, met afb. in kleur; pp. 231-232 cat.nr. 44, met afb.
  • Biografie van een stad. Utrecht door de eeuwen heen, Thera Coppens, (Museumtijdschrift [Vitrine], 7; 12, 1999-11), afb. in kleur op p. 17
  • Catalogus van het Historisch Museum der stad [1928, cat. nrs. 1-1403], W.C. Schuylenburg (Utrecht, 1928), cat. nr. 1271, afb. 15 a
  • Catalogus van het Museum van Oudheden [1878], door S. Muller Fz.. S. Muller Fz. (Utrecht, 1878), cat. nr. 117
  • Catalogus van het Museum van Oudheden [1904], door S. Muller Fz.. S. Muller Fz. (Utrecht, 1904), cat. nr. 27
  • Centraal Museum Utrecht [topstukken; 2020], Voorw. Bart Rutten, Marco Grob, Jacqueline Rutten (prod.), Hans Schopping, Sheila Stafleu, Lotte Bont, Thomas de Bruin (red.) (Utrecht, 2020), pp. 168-169, met afb. in kleur
  • Dit is het Centraal Museum!, teksten Ninke Bloemberg, Marja Bosma, Renger de Bruin ... [et al.] ; eindred. Liesbeth M. Helmus, Hans Schopping (Utrecht, 2012), nr. 02, met afb. in kleur
  • Geschiedenis van de provincie Utrecht [tot 1528], red. C. Dekker, Ph. Maarschalkerweerd, J.M. de Winter ... [et al.] (Utrecht, 1997), pp. 336-337, met afb. in kleur p. 337
  • Imported images : Netherlandish gothic sculpture in England c.1400-c.1550, Kim Woods (Donington, 2007), pp. 79-80, met afb.
  • In het voetspoor van Sint-Maarten : Een bijzondere rondwandeling door de Utrechtse binnenstad, tekst Chris van Deventer, René de Kam (Utrecht, 2014), p. 13, met afb. in kleur
  • Kunst en hulpmiddelen : de invalide mens verbeeld, Joke ten Kate , Christien Oele, Hanna Vos-Niël ([S.l., 2005), pp. 22-23, met afb. in kleur
  • Middeleeuwsche Beeldhouwkunst in de Noordelijke Nederlanden, D.P.R.A. Bouvy (1947), p. 70 e.v.
  • Middeleeuwse beelden uit Utrecht 1430-1530, red. Micha Leeflang en Kees van Schooten ; met bijdr. van Truus van Bueren ... [et al.], (Catharijnebrief : mededelingen van de Vereniging van Vrienden van het Museum Het Catharijneconvent te Utrecht, 3, 2012), 04 - 08
  • Museum Notes, D.G. Carter, (Bulletin of Rhode Islands School of Design, IIL, 1962-05), p. 19, 20, fig. 31
  • Onbekende Utrechts beeldhouwer (circa 1455) : Sint Maarten en de bedelaar, Kalksteen met oude polychromie, hoog 68 cm, Prof. dr. fr. W.S. van Thienen, (Openbaar Kunstbezit, 25, 1959), p. 25, met afb. in kleur
  • Onze beeldhouwkunst der late middeleeuwen, [voorw. E.L.L. de Wilde] (Eindhoven, 1953), niet in catalogus
  • Onze beeldhouwkunst der late middeleeuwen, [voorw. D.P.R.A. Bouvy] (Eindhoven, 1954)
  • Ruiterstandbeelden, E.H. Korevaar-Hesseling, (Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift, 38, 7, 1928), p. 12; afb. 3 op p. III
  • Sint-Maarten in Utrecht, Chris van Deventer (Ϯ) en René de Kam (Utrecht, 2022), p.43 boven, afb. in kleur (samen met de andere dombeelden)
  • Utrecht's kunst in opkomst en bloei 650-1650, [voorw. C.H. de Jonge, D.P.R.A. Bouvy] (Utrecht, 1948), cat. nr. 113/5
  • De Utrechtse Domtoren : Trots van de stad, René de Kam, Frans Kipp, Daan Claessen (Utrecht, 2021), p. 215, met afb. in kleur (hele groep)
  • De Utrechtse Parade 1495-1995 : van Van Scorel tot Rietveld en Koch, red. Renger de Bruin, Jos de Meyere, Suzanne de Sitter. teksten Hanneke Adriaans, Marja Bosma, Renger de Bruin, Roman Koot, Jos de Meyere, Ida van Zijl (Utrecht, 1994), p. 21, afb. 9 op p. 24-25; p. 85-89, afb. 42 op p. 86-87
  • Van aalmoes tot AOW : zes eeuwen ouderenzorg in een Nederlandse stad, Renger de Bruin, Mieke Heurneman, Frank van der Veeke (Utrecht, 1996), pp. 13-14, met afb. in kleur
  • Verzameling van oud beeldwerk en andere oudheden, schilderijen en tekeningen, meestal tot de stad Utrecht betrekking hebbende, behoorende tot het Archief derzelve stad [1838] (Utrecht, 1838), afd. I, nr. 8/afd. I, nr. 8
  • Verzameling van oud beeldwerk en andere oudheden, schilderijen en tekeningen, meestal tot de stad Utrecht betrekking hebbende, behoorende tot het Archief derzelve stad [1846] (Utrecht, 1846 ca.), afd. I, nr. 6

Tentoonstellingen

  • Collectieopstelling 2023 - zaal 01, Centraal Museum, Utrecht, 2023
  • TROTS VAN DE STAD: De Utrechtse Domtoren, Centraal Museum, Utrecht, 2016
  • De wereld van Utrecht. Topstukken uit vijf collecties, Centraal Museum, Utrecht, 2016

Toon alles +Toon minder -

  • Dit is het Centraal Museum! Topstukken uit de vijf collecties, Centraal Museum, Utrecht, 2012
  • Utrechters dromen van Rome, Centraal Museum, Utrecht, 2008
  • In beeld. Het beeld en zijn opdrachtgever, Centraal Museum, Utrecht, 1997
  • Van Aalmoes tot AOW, zes eeuwen ouderenzorg in een Nederlandse stad, Centraal Museum, Utrecht, 1996
  • Beelden uit een Bisschopsstad. Utrechtse Beeldhouwkunst uit de Middeleeuwen en de Renaissance, Centraal Museum, Utrecht, 1994
  • De Utrechtse Parade 1495-1995, van Van Scorel tot Rietveld en Koch, Centraal Museum, Utrecht, 1994
  • Groningen 1040, Groninger Museum, Groningen, 1990
  • Utrecht, een hemel op aarde, Rijksmuseum Het Catharijneconvent, Utrecht, 1988
  • Jubileumtentoonstelling 150 jaar Rijksmuseum, 'Middeleeuwse kunst der Noord-Nederlanden', Rijksmuseum Amsterdam, Amsterdam, 1958
  • Onze beeldhouwkunst der late middeleeuwen, Museum van Nieuwe Religieuze kunst, Utrecht, 1954
  • Utrecht's Kunst in Opkomst en Bloei 650-1650, Centraal Museum, Utrecht, 1948

Duurzame url

Als u naar dit object wilt verwijzen gebruik dan de duurzame URL: https://hdl.handle.net/21.12130/collect.2BA0DE6E-4808-4849-8592-29EDE1D2B12D

Vragen?

Ziet u een fout? Of heeft u extra informatie over dit object? Laat het ons weten!

Kijk verder

Sint Pontianus van Spoleto

Sint Pontianus van Spoleto

Jan Nude, ca. 1450 - 1451

Sint Agnes

Sint Agnes

Jan Nude, ca. 1450 - 1451

Sint Paulus

Sint Paulus

Jan Nude, ca. 1450 - 1451

Sint Maria Magdalena

Sint Maria Magdalena

Jan Nude, ca. 1450 - 1451

  • facebook
  • twitter
  • email
  • Whatsapp

Nieuwsbrief ontvangen?

Privacy statement

Aanmelden op nieuwsbrief mislukt.

Bedankt voor je aanmelding. Je ontvangt een e-mail die je inschrijving bevestigt.

logo-footer.svg

Contact

  • Agnietenstraat 1
  • 3512 XA Utrecht
  • info@centraalmuseum.nl

Openingstijden

  • Dinsdag t/m zondag 11.00 - 17.00 uur
  • Plan je bezoek




  • Kunst, design, mode en geschiedenis in het Centraal Museum. Adembenemende tentoonstellingen. Het mooiste museum van Utrecht, met zonnig café en tuin.
  • Kunst, design, mode en geschiedenis in het Centraal Museum. Adembenemende tentoonstellingen. Het mooiste museum van Utrecht, met zonnig café en tuin.
Menu
Geavanceerd zoeken...
  • Plan je bezoek
    • Zien en doen
    • Praktische informatie
    • Onderwijs, groepen & families
    • Zaalverhuur
  • Ontdek het museum
    • Verhalen
    • Bekijk de collectie online
    • Tentoonstellingsarchief
    • Podcasts
    • Tentoonstellingslijnen
    • Publieksprogramma's
    • Over de collectie
  • Over het museum
    • Steun het museum
    • Organisatie
    • Vacatures
    • Nieuws & pers
    • Klantenservice & contact
    • Voorwaarden
  • ENGLISH | DEUTSCH