- 15 dec 2018 — 24 mrt 2019
Utrecht, Caravaggio en Europa
Brengt het Rome van 1600 - 1630 naar Utrecht
- Tentoonstelling is afgelopen
Van de Dom naar de Eeuwige Stad
Drie Utrechtse schilders gingen het avontuur aan. Zij wilden het werk van de beroemde Caravaggio met eigen ogen zien.
Stelt u zich eens voor, in een tijd zonder vliegtuig en smartphone. Een reis naar Rome in de 17de eeuw is alsof wij morgen in een raket stappen en ons de ruimte in laten schieten. Op weg naar het onbekende.
Caravaggio en de caravaggisten ———
Al tijdens zijn leven reikt Caravaggio’s roem tot ver buiten Italië. Caravaggio vernieuwde de schilderkunst met zijn realisme, gevoel voor drama en een kenmerkend contrast tussen licht en donker. Hij kreeg veel navolgers, kunstenaars die bekend staan onder de term ‘caravaggisten’.
De tentoonstelling toont het internationale caravaggisme. Het verhaal dat u nu leest, zoomt in op de ervaring van drie Utrechters: Gerard van Honthorst, Dirck van Baburen en Hendrick ter Brugghen.
Caravaggio, Graflegging, 1602-03. Pinacoteca Vaticana, Vaticaanstad.
Wacht, hoe ver?! ———
Nu zouden we binnen enkele seconden een route plannen.
En er misschien van afzien de reis werkelijk te maken wanneer we zien dat het 333 uur lopen is van Utrecht naar Rome.
Toch besluiten Gerard, Dirck en Hendrick hun vertrouwde woonplaats Utrecht te verlaten. De katholieke Domstad, waar ze les kregen in schilderen.
Karel van Mander, biograaf, schrijft in 1604 in zijn Schilder-boeck: “Daer is oock eenen Michael Agnolo van Caravaggio, die te Room wonderlijcke dinghen doet.”
Van Mander spoort de ‘Schilder-jeught’ aan Caravaggio na te volgen.
Rome was voor een jonge kunstenaar dé plek om zijn opleiding af te ronden. Met name om er de kunst uit de oudheid en de renaissance te bestuderen.
De Utrechters gingen speciaal voor het werk van een meester uit hun eígen tijd.
Domtoren in Utrecht, foto Schnell und Steiner
Stelen en rapen ———
Van Mander benadrukt steeds opnieuw dat het zeer belangrijk is voor leerlingen om goede kunstwerken te bestuderen en te kopiëren. ‘Stelen’ en ‘rapen’ noemt hij dat. Leren door afkijken en kopiëren.
Caravaggio, Bekering van Paulus, 1600-1601, Santa Maria del Popolo.
Leven als een expat ———
Zo’n lange reis maakte je niet voor een paar weken. De Utrechtse kunstenaars verbleven maanden of zelfs jaren in Rome.
Zij woonden er, probeerden er opdrachten te krijgen. Ze bezochten herbergen, feesten en bordelen. Kortom, ze gedroegen zich als Romeinen.
Sinds 1602 was een reisgidsje over Italië beschikbaar in het Nederlands.
Het boek bevat reistips, een beschrijving van de Italiaanse steden, van de munten, en bovendien een cursus Italiaans.
Delitiae Italiae [...]1602. Bron: Archive.org
Zouden de Utrechters dit boekje in hun bagage hebben gehad?
De taalcursus is buitengewoon handig. Tal van praktische situaties komen aan de orde, zoals de weg vragen, een maaltijd bestellen en een herberg bezoeken.
Jan schenckt ons te drincken = Giovanni versate da bere
Daer en is ghenen Wijn meer = Qui non ci é piu vino
Baburen in Trastevere ———
Ook Dirck van Baburen groeide uit tot een succesvol Romeins kunstenaar. Hij was nog maar begin twintig toen hij de opdracht kreeg een altaarstuk te maken voor een kapel in de San Pietro in Montorio, in de Romeinse wijk Trastevere.
Baburens Graflegging was zeer geliefd en gewaardeerd. Er zijn maar liefst 29 kopieën van bekend, waarvan één door Baburen zelf geschilderd. Deze versie behoort nu tot de collectie van het Centraal Museum.
Altaarstuk van Baburen in de San Pietro in Montorio, Rome.
Tijdens deze bijzondere tentoonstelling gelden andere prijzen en verruimde openingstijden. Behalve ruimere openingstijden overdag, zijn we ook op extra maandagen en extra avonden open. Alle tickets worden in tijdsblokken verkocht. Koop uw tickets online.
Drie Caravaggio’s voor het eerst in Nederland.
Een heel bijzondere bruikleen is het werk De graflegging van Christus van Caravaggio. Bij hoge uitzondering heeft het Vaticaan toegezegd dit topstuk in bruikleen te geven aan het Centraal Museum Utrecht. Het is voor het eerst dat het monumentale altaarstuk van ruim 3 bij 2 meter in Nederland te zien is. Het is vanaf 16 december gedurende slechts vier weken te bewonderen. Vanaf 15 januari tot en met het einde van de tentoonstelling is Caravaggio’s Medusa te zien. Dit schilderij is afkomstig uit een Italiaanse privécollectie. Caravaggio schilderde twee versies van de mythologische figuur, het andere schilderij hangt in het Uffizi in Florence. De derde Caravaggio in de tentoonstelling is de Mediterende Hiëronymus uit het Museum of Montserrat te zien. Ook dit schilderij was nog niet eerder in Nederland.
Zeventig internationale meesterwerken
Met zeventig meesterwerken laat de tentoonstelling voor het eerst de Utrechtse caravaggisten naast hun Europese collega’s zien: Italianen Caravaggio, Bartolomeo Manfredi, Cecco da Caravaggio, Giovanni Antonio Galli (Lo Spadarino), Giovanni Serodine, Orazio Borgianni en Orazio Gentileschi, Spanjaard Jusepe de Ribera, Fransen Nicolas Régnier, Nicolas Tournier, Simon Vouet en Valentin de Boulogne en Vlamingen Gerard Seghers en Theodoor Rombouts.
De tentoonstelling bevat ruim zestig bruiklenen, afkomstig uit museale en privécollecties in Europa en de VS, waaronder de Vaticaanse musea, het Louvre in Parijs, Galleria degli Uffizi in Florence, The National Gallery of Art in Londen en The National Gallery of Art in Washington, maar ook uit kerken in Rome.
Audiotour met Arthur Japin
De gratis audiotour leidt u door de tentoonstelling en biedt u veel achtergrondinformatie over de getoonde werken. De tour is ingesproken door Arthur Japin.
Catalogus
De rijk geïllustreerde catalogus met essays van Dr. Ashok Roy, Dr. Bernd Ebert, Prof. Dr. Helen Langdon, Dr. Liesbeth M. Helmus, Dr. Marten Jan Bok en Prof. Dr. Volker Manuth is verkrijgbaar in de museumwinkel en kost € 29.95.
Utrechtse caravaggisten
Rome was het centrum van de wereld in het begin van de Gouden Eeuw. Jonge schilders uit heel Europa trokken naar de Eeuwige Stad, waar Caravaggio voor een revolutie had gezorgd. Een nieuw realisme in de schilderkunst, ongekend drama, het grote gebaar en een mysterie van licht. Dat moest je met eigen ogen zien! De Utrechtse schilders Dirck van Baburen, Hendrick ter Brugghen en Gerard van Honthorst waren erbij.
Dat de schilderijen van de Utrechters zo herkenbaar Hollands zijn, heeft te maken met het nog verder doorgevoerde realisme van Caravaggio. Baburen en Ter Brugghen schilderden ook lelijkheid: knollen van neuzen, rotte tanden, vieze nagels. Aan Ter Brugghen komt zelfs de twijfelachtige eer toe de meest lelijke, maar ook de meest realistische baby te hebben geschilderd in de zeventiende-eeuwse schilderkunst.
Gerard van Honthorst deed het zeer goed in Rome. Honthorsts inventie om zijn scenes via een verborgen, indirecte lichtbron te verlichten werd zelfs zo beroemd dat hij de bijnaam ‘Gherardo delle Notti’ kreeg, Gerard van de Nachten. Hij kreeg – net als Dirck van Baburen – belangrijke opdrachten voor altaarstukken en van beide kunstenaars werden schilderijen aangekocht door belangrijke verzamelaars, zoals Kardinaal Giustiniani, een beschermheer van Caravaggio. Hun werk hing in de zalen van diens palazzo, naast dat van de Italianen, Vlamingen, Fransen en Spanjaarden.
De tentoonstelling volgt de drie Utrechters op hun Rome-avontuur, maakt inzichtelijk wat het met hen deed, en toont hun mooiste werk.
Nieuwe inzichten
De tentoonstelling werpt een nieuw licht op het Internationaal caravaggisme. Geldt Caravaggio wel als de belangrijkste inspiratiebron voor de Utrechters Baburen, Honthorst en Ter Brugghen?
Partner:
Reizende tentoonstelling
Het Centraal Museum organiseert de tentoonstelling samen met de Bayerischen Staatsgemäldesammlungen in München. Hij start in Utrecht en reist daarna door naar München:
Centraal Museum, Utrecht: 16 december 2018 t/m 24 maart 2019
Alte Pinakothek, München: 17 april 2019 t/m 21 juli 2019
Hollandse Meesters in Utrecht & Amersfoort
Wist u dat de Utrechtse caravaggisten tot de Hollandse Meesters behoren? Iedereen kent Rembrandt van Rijn, Frans Hals en Johannes Vermeer maar de Utrechtse caravaggisten inspireerden hén juist met hun sterke licht-donkercontrasten. Maak deze winter kennis met nog een Hollandse Meester: Caspar van Wittel. Caspar van Wittel (1653-1736) werd geboren in Amersfoort, verhuisde rond 1673 naar Rome, verwierf daar naam en faam en keerde niet meer terug naar Nederland tot nu! Lees meer op de website van Kunsthal KAdE.
Met dank aan:
Vormgever
Marcel Schalmgemeijer
Documentatie
- Binnenkort in het Centraal Museum: Topstuk van Caravaggio uit het Vaticaan : De Graflegging, Een bloemlezing uit het werk van leerlingen 3 atheneum, November 2018, St. Bonifatiuscollege Utrecht, St. Bonifatiuscollege (Utrecht, 2018), [16] p.
- Centraal Museum Utrecht [topstukken; 2020], Voorw. Bart Rutten, Marco Grob, Jacqueline Rutten (prod.), Hans Schopping, Sheila Stafleu, Lotte Bont, Thomas de Bruin (red.), Centraal Museum (Utrecht, 2020), 208 p.
- Grappen en grollen : Reproductiegrafiek naar Utrechtse caravaggisten, Rozanne de Bruijne, Volker Manuth, Centraal Museum (Utrecht, 2017), 64 p.
- In het spoor van Caravaggio, Anon., (Vereniging Rembrandt, 28, 3, najaar 2018), p. 57
- Utrecht, Caravaggio and Europe, Bernd Ebert en Liesbeth M. Helmus, Bayerische Staatsgemäldesammlungen, Hirmer Verlag GmbH (München, 2018), 304 p.
- Utrecht, Caravaggio en Europa, Bernd Ebert en Liesbeth M. Helmus, Bayerische Staatsgemäldesammlungen, Hirmer Verlag GmbH (München, 2018), 304 p.
- Utrecht, Caravaggio und Europa, Bernd Ebert en Liesbeth M. Helmus, Bayerische Staatsgemäldesammlungen, Hirmer Verlag GmbH (München, 2018), 304 p.
Collectie in deze tentoonstelling
- De roeping van Mattheus, Hendrick ter Brugghen, 1621
- De graflegging van Christus, Dirck van Baburen, 1617 - 1621
- De koppelaarster, Gerard van Honthorst, 1625
- Jongen met mondharp, Dirck van Baburen, 1621
- De rijke man en de arme Lazarus, Hendrick ter Brugghen, 1625
- De vrolijke drinker, Hendrick ter Brugghen, ca. 1625
- De luitspeler, Dirck van Baburen, 1622
- De berouwvolle Petrus, Hendrick ter Brugghen, 1616
- De verdrijving van de geldwisselaars uit de tempel, Theodoor Rombouts, 1628 - 1637
Duurzame url
Als u naar dit object wilt verwijzen gebruik dan de duurzame URL: https://hdl.handle.net/21.12130/exhibit.E35A0A48-81D5-40AD-862C-4E4DD5C16729
Vragen?
Ziet u een fout? Of heeft u extra informatie over deze tentoonstelling? Laat het ons weten!
Zin in deze tentoonstelling?
Doe mee
Meer…
Items
24 sep 2023 — 14 jan 2024
Stoel Centraal lezingen
Makers en duiders schuiven aan bij Jeroen Junte en bekijken de stoel van alle kanten.
Dagelijks
'Wat zien wij' familiespel
Wees nieuwsgierig en ervaar hoe je samen meer ziet. Verkrijgbaar bij de ticketbalie.
