Menu

Eeuwenlang lag Utrecht verscholen achter zijn poorten, muren en torens. Het ritme van de poorten bepaalde dag en nacht. Als ’s avonds de waakklok in de Buurtoren werd geluid ten teken dat de poorten gingen sluiten, moesten mensen zich haasten om de stad te verlaten of juist binnen te gaan.

Toen Utrecht in 1122 stadsrecht kreeg, mochten de burgers een eigen stadsverdediging aanleggen. Al aan het eind van de eeuw stond er een indrukwekkende verdediging waar ook een brede verdedigingsgracht (de singel) onderdeel van was. In de 15de eeuw was de stadverdediging uitgegroeid tot 10 meter hoge bakstenen muren, zo’n 50 stenen torens en 5 grote poorten.

6 crop.jpg

Belegerd!   ———

In 1345 onderging de Utrechtse stadsverdediging zijn eerste grote beproeving. Graaf Willem IV van Holland verscheen met een leger van 30.000 man voor de muren van de stad. De Utrechters hadden op tijd hun posities op de hoge muren en torens ingenomen. De talrijke tenten en trotse banieren van de Hollandse regimenten waren vanaf daar goed te zien. Hoewel de Utrechtse burgersoldaten goed waren getraind, moesten ze zich na zeven weken overgeven. Maar niet voordat er een acceptabel vredesverdrag lag.

De ommuring was het grootste bouwwerk in het middeleeuwse Utrecht. Regelmatig moest de vijf kilometer lange verdedigingslinie worden aangepast. Wat een karwei! Zo maakte de komst van kanonnen met ijzeren kogels in de 15de eeuw het noodzakelijk dat de muren werden verlaagd en verstevigd.

Deze vernieuwingsgolf viel grotendeels samen met de machtsovername door keizer Karel V in 1528. Als vooruitgeschoven post van het enorme Habsburgse rijk moest Utrecht namelijk goed verdedigbaar zijn.

5.jpg

Nachtwacht ———

Het waren vooral de stedelingen zelf die de stad bewaakten. Eeuwenlang gebeurde dat via de gilden, maar ook nadat deze door Karel V uit het stadsbestuur werden gezet, bleef de nachtelijke waakdienst - de 'nachtwacht'- een taak van de burgers. Een gevaarlijke taak, waarbij het steeds maar weer de vraag was of iedereen heelhuids naar de stad zou terugkeren.

Honderden kunstenaars hebben zich laten inspireren door de Utrechtse ommuring. Herman Saftleven was zo gefascineerd door de Utrechtse muren dat hij daar jarenlang vele uren doorbracht om alles minutieus vast te leggen. Zijn tekeningen zijn een geweldig tijdsdocument dat ons laat herbeleven hoe een wandeling over de Utrechtse omwalling er zo’n 400 jaar geleden uitzag.

Van vóór 1600 zijn vrijwel geen voorstellingen van de Utrechtse ommuring bewaard. Nieuwe 3D-reconstructies geven een nauwkeurig beeld van de laatmiddeleeuwse situatie. In één oogopslag is duidelijk hoe hoog de muren en torens waren.

Hoe moeilijk moet het geweest zijn om zo’n stad in te nemen met alleen maar bootjes, stormrammen en ladders! In Utrecht zat je veilig.

Na 1600 raakte de Utrechtse ommuring in verval. Meer en meer ging de aandacht (en het geld) uit naar het Staatse leger van de Republiek waar Utrecht onderdeel van was geworden. Toen in het rampjaar 1672 de legers van de Franse koning Lodewijk XIV voor de poorten verschenen, gaf Utrecht zich dan ook vrijwel meteen over. Ook in latere oorlogen zou er nooit meer een kanon vanaf de Utrechtse verdediging worden afgevuurd.

Praktische informatie

De ommuurde stad

Geschiedenis van een stadsverdediging.

Hoe bescherm je je stad? Hoe zorg je dat iedereen zich veilig voelt? De ommuurde stad gaat in op de al duizenden jaren durende zoektocht van de mens naar veiligheid en de rol die stadsmuren daar eeuwenlang in hebben gespeeld.

Naast veel bijzondere schilderijen (waaronder nog nooit eerder vertoonde bruiklenen van Herman Saftleven, Joost Cornelisz. Droochsloot en Salomon van Ruysdael), middeleeuwse miniaturen, tekeningen en oude wapens, zijn er ook speciaal voor de tentoonstelling gemaakte 3D-reconstructies en animaties te zien.

De bouw, de bezetting, de belegeringen en de rol van de burgers; alles komt aan bod in het bijzondere verhaal over de Utrechtse stadsverdediging, die bestond van 1122 tot omstreeks 1830. Natuurlijk worden de aanpassingen in met name de zestiende eeuw, de sloop in de negentiende eeuw én de huidige betekenis voor de stad niet vergeten.

Vrouwen die muren afbreken

Geïnspireerd door Trijn van Leemput, die in 1577 deed wat veel Utrechters wensten en met de sloop van de gehate dwangburcht Vredenburg begon, worden er in de tentoonstelling portetten en verhalen getoond van tien Utrechtse vrouwen die vandaag de dag - figuurlijk - muren afbreken. Ieder op hun eigen manier.

 T202030_001 Natalja.JPG
Beeld Natalja: Centraal Museum Utrecht / © Ilvy Njiokiktjien.

De foto’s zijn gemaakt door Zilveren Camera winnares Ilvy Njiokiktjien (Utrecht, 1984).
Na afloop van De ommuurde stad reizen de portretten naar diverse wijken in Utrecht. 

Films in de tentoonstelling

Denker des Vaderlands Daan Roovers, Commandant der Strijdkrachten Rob Bauer, planoloog Zef Hemel en historicus Beatrice de Graaf, reageren in vier korte films in de tentoonstelling op verschillende thema’s die worden aangesneden en verbinden die met het heden.
Alle video's bekijken? klik hier  

Podcasts

Conservator stadsgeschiedenis René de Kam trok er met oud-NOS verslaggever Jeroen Wielaert op uit om een zestal podcasts te maken over bijzondere, historische plekken in de stad Utrecht en daarbuiten. Zo gaan ze op zoek naar de plek bij Westbroek waar in 1481 een enorme veldslag plaatsvond, waarbij zo'n duizend Utrechters om het leven kwamen. 

centraalmuseum · Podcasts bij de tentoonstelling De ommuurde stad, Centraal Museum

Alle podcasts zijn te beluisteren via Soundcloud en vindt u hier

Privé rondleidingen

Ontdek en onderzoek de tentoonstelling samen met je eigen gezelschap en een ervaren rondleider. Voor informatie, klik hier

Trebuchet in de museumtuin

Testopbouw en schieten van trebuchetIn de museumtuin verrijst een enorme middeleeuwse slingerblijde of ‘trebuchet’. Hiermee slingerden de belegeraars zware stenen en brandende takkenbossen de stad in, om de Utrechters te dwingen tot overgave.
Met deze trebuchet is in 2004 een wereldrecord gebroken: hij schoot een bowlingbal maar liefst 412 meter weg. Een timelapse filmpje van de opbouw en het schieten vindt u hier
Beeld trebuchet: Centraal Museum Utrecht /© Herman de Kuijer

Halt! Wat is het wachtwoord?

Kinderboekenschrijfster Linda Dielemans maakte een speurtocht voor kinderen van 8 t/m 12 jaar waarin ze op zoek gaan naar het juiste wachtwoord van hun stadstoren.
Op vertoon van het juiste wachtwoord is er een leuke actie in het museumcafé.

Boek De ommuurde stad

De bouw van de stadsverdediging was verreweg het grootste middeleeuwse bouwproject in Utrecht. Wat daar allemaal bij kwam kijken, wordt tot in detail beschreven in het boek De ommuurde stad. Geschiedenis van een stadsverdediging dat tegelijk met de tentoonstelling is verschenen. Boekomslag de ommuurde stad, Rene de Kam

René de Kam
De ommuurde stad. Geschiedenis van een stadsverdediging
304 pagina’s.
Verkoopprijs € 24,95 | ISBN 978 90 00 36114 4
Onder andere te koop in de museumwinkel 

Vormgeving tentoonstelling: De Vrijer Van Dongen

Met dank aan: logo's

Vormgever

Lesley Moore

Documentatie

  • Adel en ridderschap in Utrecht, Renger E. de Bruin, WBOOKS (Zwolle, 2023), 544 p.
  • Centraal Museum Utrecht [topstukken; 2020], Voorw. Bart Rutten, Marco Grob, Jacqueline Rutten (prod.), Hans Schopping, Sheila Stafleu, Lotte Bont, Thomas de Bruin (red.), Centraal Museum (Utrecht, 2020), 208 p.
  • De ommuurde stad : Geschiedenis van een stadsverdediging, René de Kam, Het Spectrum, Centraal Museum Utrecht (Utrecht, 2020), 299 p.

Collectie in deze tentoonstelling

Duurzame url

Als u naar dit object wilt verwijzen gebruik dan de duurzame URL: https://hdl.handle.net/21.12130/exhibit.B09EC3B6-6EE1-4AFB-8243-70C7AE47E07A

Vragen?

Ziet u een fout? Of heeft u extra informatie over deze tentoonstelling? Laat het ons weten!

Doe mee

Meer…

Items

06 apr 2024 14:00 01 jun 2024 16:45

Workshop met Jhonie van Boeijen

Maak een ‘zelfportret’ aan de hand van supermarktproducten.

Wekelijks

Collectie Centraal uitgelicht

Gratis instaprondleiding op zaterdagmiddag.

Wekelijks

Gratis instaprondleiding

Iedere zondagmiddag door Op scherp.

Top