'Een schilderij centraal' was de titel van een reeks van zes kleine tentoonstellingen waarin steeds één schilderij een centrale plaats innam. De schilderijen, die deel uitmaakten van de verzameling van het Centraal Museum, dateerden uit zes achtereenvolgende eeuwen en waren alle geschilderd door Utrechtse kunstenaars.
Het project werd uitgevoerd in 1979 en 1980 en was opgezet in samenwerking met het Kunsthistorisch Instituut van de Utrechtse universiteit.

Het 'Zelfportret met zwarte band' van Pyke Koch (1901-1991) stond bij de laatste tentoonstelling van de reeks centraal. Het doek uit 1937 werd in 1938 op initiatief van Genootschap Kunstliefde aangekocht, en aan het Centraal Museum aangeboden ter gelegenheid van het 100-jarige bestaan van de stedelijke kunstcollectie.

Het portret is het laatste uit een reeks van drie. Op dit zelfportret heeft Koch een band om zijn hoofd toegevoegd, naar eigen zeggen omdat in het voorafgaande portret uit 1936 zijn voorhoofd, ondanks het aanbrengen van rimpels, een te groot ononderbroken vlak was. Door de zwarte doek verkreeg de compositie de ritmische afwisseling tussen licht en donker, die hij noodzakelijk achtte voor een goed schilderij.

Over het doek bestaan nogal wat interpretaties. Koch zelf zei hierover: "Men bedoelt niet wat er allemaal in gezien wordt; dat leg je er niet bewust in: wat niet wegneemt dat het er wel in kan zitten. Een schilderij is een zelfbedieningswinkel. Ieder haalt eruit wat hem van pas komt." Annemiek Ouwerkerk en Louis van Tilborgh die de begeleidende tekst bij de tentoonstelling schreven, meenden echter dat hij wel degelijk wilskracht en vastberadenheid heeft willen personifiëren in het zelfportret, en wel op de manier waarop dat in politieke affiches uit die tijd, zowel van links als van rechts, gebruikelijk was.

Koch beschouwde het doek als een van zijn belangrijkste werken. Zo stond hij er op dat van dit schilderij slechts één bepaalde, door hem goedgekeurde foto werd afgebeeld. Voor restauraties had hij achterop het doek aanwijzingen achtergelaten, zoals "Als het schilderij aangeslagen is of zijn glans verliest, dan moet men het afwrijven met een stuk van het binnenste van versch wit brood (géén oorlogsbrood!)"