Drieluik met het laatste avondmaal, stichters met heiligen en op de buitenzijden van de luiken de heilige Nicolaas en de heilige Catharina

Drieluik met het laatste avondmaal, stichters met heiligen en op de buitenzijden van de luiken de heilige Nicolaas en de heilige Catharina

Dit drieluik is een van de weinig bewaard gebleven Utrechtse altaarstukken. De afgebeelde personen hadden alle een band en was vermoedelijk bestemd voor het in 1393 gestichte kartuizerklooster Nieuwlicht, dat even ten noorden van Utrecht aan de Vecht lag. Op het middenpaneel is het Laatste Avondmaal weergegeven. Christus, met zijn lieveling Johannes de Evangelist aan zijn borst, reikt naar het lam op het bord dat voor hem op tafel staat. Tussen de duim en wijsvinger van zijn rechterhand houdt hij de hostie. Judas zit tegenover hem. De bundel met geld in diens linkerhand duidt op zijn functie als kasbeheerder en verwijst bovendien naar de zilverlingen die hij ontving voor zijn verraad. De gebeurtenis vindt plaats in een open loggia met tal van renaissance motieven, die doorlopen op de zijpanelen. Open boogvensters met gotische driepassen geven zicht op een weids landschap met in de verte rotspartijen. Zowel in de loggia als in het landschap is nog een aantal gebeurtenissen te zien. Geheel links zien we Christus op de olijfberg; links op het middenpaneel het Judasverraad en de voetwassing die tijdens het avondmaal plaatsvond, en op het rechterpaneel de kruisdraging. Aldus ontvouwt zich in chronologische volgorde een deel van het passieverhaal.&nbsp;<BR><BR> <P>Op het linker luik zijn hun zonen Jacobus en Vincentius Pauw afgebeeld, samen met hun neef Petrus Zas. Deze waren met elkaar verbonden door het huwelijk van Ghijsbertus Pauw en Adriana Zas. De heiligen achter hen zijn Laurentius of, en meer waarschijnlijk, Vincentius van Zaragoza en Sebastiaan. Op het rechter luik is waarschijnlijk hun tante Digna Zas voorgesteld, de zus van hun moeder. De heiligen Joris en Johannes de Evangelist staan achter haar. Als het drieluik gesloten is worden de heiligen Nicolaas en Catharina zichtbaar. Ze bevinden zich in een heuvelachtig landschap met opnieuw grote rotsformaties in de verte. </P> <P>Het altaarstuk, afkomstig uit de beroemde collectie van de joodse kunsthandelaar Jacques Goudstikker, werd in 2010 van de erven aangekocht door de Stichting Van Baaren Museum en kon zo opnieuw als bruikleen worden toegevoegd aan de collectie van het Centraal Museum. </P>

1/7

Dit drieluik is een van de weinig bewaard gebleven Utrechtse altaarstukken. De afgebeelde personen hadden alle een band en was vermoedelijk bestemd voor het in 1393 gestichte kartuizerklooster Nieuwlicht, dat even ten noorden van Utrecht aan de Vecht lag. Op het middenpaneel is het Laatste Avondmaal weergegeven. Christus, met zijn lieveling Johannes de Evangelist aan zijn borst, reikt naar het lam op het bord dat voor hem op tafel staat. Tussen de duim en wijsvinger van zijn rechterhand houdt hij de hostie. Judas zit tegenover hem. De bundel met geld in diens linkerhand duidt op zijn functie als kasbeheerder en verwijst bovendien naar de zilverlingen die hij ontving voor zijn verraad. De gebeurtenis vindt plaats in een open loggia met tal van renaissance motieven, die doorlopen op de zijpanelen. Open boogvensters met gotische driepassen geven zicht op een weids landschap met in de verte rotspartijen. Zowel in de loggia als in het landschap is nog een aantal gebeurtenissen te zien. Geheel links zien we Christus op de olijfberg; links op het middenpaneel het Judasverraad en de voetwassing die tijdens het avondmaal plaatsvond, en op het rechterpaneel de kruisdraging. Aldus ontvouwt zich in chronologische volgorde een deel van het passieverhaal. 

Op het linker luik zijn hun zonen Jacobus en Vincentius Pauw afgebeeld, samen met hun neef Petrus Zas. Deze waren met elkaar verbonden door het huwelijk van Ghijsbertus Pauw en Adriana Zas. De heiligen achter hen zijn Laurentius of, en meer waarschijnlijk, Vincentius van Zaragoza en Sebastiaan. Op het rechter luik is waarschijnlijk hun tante Digna Zas voorgesteld, de zus van hun moeder. De heiligen Joris en Johannes de Evangelist staan achter haar. Als het drieluik gesloten is worden de heiligen Nicolaas en Catharina zichtbaar. Ze bevinden zich in een heuvelachtig landschap met opnieuw grote rotsformaties in de verte.

Het altaarstuk, afkomstig uit de beroemde collectie van de joodse kunsthandelaar Jacques Goudstikker, werd in 2010 van de erven aangekocht door de Stichting Van Baaren Museum en kon zo opnieuw als bruikleen worden toegevoegd aan de collectie van het Centraal Museum.

Nu in het museum in Collectie Centraal

Titel

Drieluik met het laatste avondmaal, stichters met heiligen en op de buitenzijden van de luiken de heilige Nicolaas en de heilige Catharina

Vervaardiger

Datering

ca. 1521

Materiaal / Techniek

olieverf op paneel op multiplex; geschilderd

Inventarisnummer

31199

Objectnaam

schilderij, drieluik

Verwerving

bruikleen Stichting Van Baaren Museum 2010

Afmetingen

hoogte (middenpaneel) 149.5 cm

breedte (middenpaneel) 96.5 cm

hoogte (middenpaneel met lijst) 165 cm

breedte (middenpaneel met lijst) 108.2 cm

diepte (met lijst) 7.3 cm

ca. diepte (met lijst) 15 cm (in gesloten toestand)

hoogte (linkerluik binnen) 149.5 cm

breedte (linkerluik binnen) 39 cm

hoogte (linkerluik buiten) 149.5 cm

breedte (linkerluik buiten) 39 cm

hoogte (rechterluik binnen) 149.5 cm

breedte (rechterluik binnen) 39 cm

hoogte (rechterluik buiten) 149.5 cm

breedte (rechterluik buiten) 39 cm

hoogte (linkerluik met lijst) 164.5 cm

breedte (linkerluik met lijst) 54 cm

hoogte (rechterluik met lijst) 164.2 cm

breedte (rechterluik met lijst) 53.6 cm

Geassocieerd onderwerp

Utrecht, Karthuizerklooster (herkomst)

(herkomst) afkomstig uit het Karthuizer klooster Nieuwlicht te Utrecht

kloosters (Utrecht) (religie)

Geassocieerde periode

Bisschoppelijk Utrecht 695-1528

Motief

laatste avondmaal, voetwassing door Christus

Opmerkingen

vervaardiger tot 1999: anoniem Utrechts (ca. 1525), mogelijk Jan van Huemen

Van Luttervelt (1947, p.108-114) identificeerde de geportretteerden aan de hand van de karthuizer kledij van de stichters, de wapens van de families Pauw en Zas uit Utrecht en de vermeldingen van leden van deze families in het necrologium van het karthuizer klooster Nieuwlicht bij Utrecht

Op de binnenzijde van het linkerluik zouden zijn afgebeeld geheel links Petrus Zas, prior van het klooster 1525-1540 en voor hem links zijn neef Vincentius Pauw (?-1538) en rechts diens broer Jacobus Pauw (1494/1495-1545)

Op de binnenzijde van het rechterluik zou Digna Zas (?-?) zijn geportretteerd, tante van de drie stichters op het linkerluik. Alle vier werden begraven in het klooster Nieuwlicht.

Volgens Scholtens (1952, p.157-160; 1953, p.56-57) is de stichter op het linkerluik geheel links Jacobus Pauw, omdat hij de kleding draagt die voor een karthuizer lekebroeder (convers) gebruikelijk was. Voor hem zouden links zijn broer Vincentius Pauw knielen (dit vanwege de gelijkenis) en rechts hun neef Petrus Zas.

Documentatie

  • Catalogue of Paintings 1363-1600 : Centraal Museum Utrecht, project dir. and final ed. Liesbeth M. Helmus ; co-ed. Molly Faries and Liesbeth M. Helmus ; authors Molly Faries, Liesbeth M. Helmus and Dorien Tamis ; with contr. by J.R.J. van Asperen de Boer, Felice Geurdes and Peter Klein, (Utrecht, 2011), p. 10 (afb. detail middenpaneel), p. 11 (afb. exterieur), p. 12 (afb. interieur), cat. no. 48, pp. 348-355, met afb. in kleur en technisch onderzoek

  • De Catalogus der schilderijen [1952], (Utrecht, 1952), cat. nr. 289, afb. 9 en 10

  • De erfenis van Aelbert van Ouwater, K.G. Boon, (Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek (NKJ), 1947), p. 33-46, i.h.b. p. 39 + afb. op p. 46.

Tentoonstellingen

  • Collectie Centraal, Centraal Museum, Utrecht, 2023

  • De wereld van Utrecht. Topstukken uit vijf collecties, Centraal Museum, Utrecht, 2016 - 2022

  • In stille harmonie. Het zestiende eeuwse Kartuizer drieluik terug in Utrecht, Centraal Museum, Utrecht, 2011

Duurzame url

Als u naar dit object wilt verwijzen gebruik dan de duurzame URL:

https://hdl.handle.net/21.12130/collect.F905CA73-4894-41CC-B57E-6EE1478DC4AB

Vragen?

Ziet u een fout? Of heeft u extra informatie over dit object? Laat het ons weten!