Centraal Museum Utrecht

  • Share
  • Download
Delen
Delen op Facebook
Delen op Twitter
Mouvement héroïque Theo van Doesburg, 1916 https://www.centraalmuseum.nl/nl/collectie/25282-mouvement-hroque-theo-van-doesburg https://www.centraalmuseum.nl/@@site-logo/logo-left-v2.svg

Mouvement héroïque

Theo van Doesburg, 1916
  • + Objectgegevens − Objectgegevens
  • Share
  • Download

Theo van Doesburg heeft lang vastgehouden aan het idee dat abstracte kunst gestoeld was op een misvatting. Zelf maakte hij naturalistische schilderijtjes in de trant van de Haagse School. Zijn inzichten veranderden radicaal nadat hij in Utrecht kennis maakte met Erich Wichman en met Janus de Winter die auraportretten en ‘gedachtevormen’ schilderde. In 1915 probeerde hij dat zelf uit, maar hij experimenteerde ook met snelle schetsen van figuren in beweging. Deze zijn vermoedelijk geïnspireerd op de figuren in het schilderij La Danse van Henri Matisse (1910), waarvan hij een reproductie had. Mouvement héroïque ontwierp hij met passer en liniaal.


 

In juli 1916 schreef Theo van Doesburg aan architect J.J.P. Oud ervan overtuigd te zijn dat deze getroffen zou zijn als hij Mouvement héroïque in het echt zag, want ‘Het is volgens mij dáarom mijn beste werk: omdat er jaren van opgekropt leven in uitgestort zijn.’ Jaren van opgekropt leven? Die had de kunstenaar dan toch heel rationeel verwerkt, getuige het feit dat uit infrarood onderzoek blijkt dat Van Doesburg de compositie met liniaal en passer had ontworpen. Het beeldvlak verdeelde hij in vlakken en diagonalen waarop hij met de passer cirkeldelen construeerde. Het schilderij is derhalve bepaald geen explosie van vrije expressie.


De overdrijving in de brief typeert Theo van Doesburg. Hij werd geboren als Christian Emil Küpper maar nam de naam van zijn stiefvader aan die hem opvoedde – zijn biologische vader, een fotograaf, was vertrokken toen hij nog geen jaar oud was. Later zou hij ook nog andere namen aannemen: I.K. Bonset, de dadaïst en Aldo Camini, dichter van Italiaanse komaf. Van Doesburg mocht dus graag met identiteiten spelen. Dat hij in eerste instantie acteur wilde worden, is hierbij niet zonder betekenis. Van Doesburg was van alles: kunsttheoreticus en -criticus, dichter, organisator, performer, beeldend kunstenaar; maar hij was bepaald geen charlatan. Hij speelde al zijn rollen met volle overtuiging. Er was hem veel aan gelegen anderen van zijn ‘missie’ en zijn gelijk te overtuigen; daarom schuwde hij de overdrijving niet en manipuleerde hij de feiten wel eens. Zoals ‘kunst niet ’n zijn maar ’n worden’ is om Van Doesburgs eigen woorden uit 1915 aan te halen, moet gelijk krijgen belangrijker voor hem zijn geweest dan gelijk hebben.


In 1916 stond hij nog maar aan het begin van zijn carrière als avant-gardist. Lang had hij vastgehouden aan het idee dat abstracte kunst gestoeld was op een misvatting en maakte hij zelf naturalistische schilderijtjes in de trant van de Haagse School. Zijn inzichten veranderden radicaal nadat hij in Utrecht, waar hij in verband met de mobilisatie tijdelijk was gestationeerd, kennis maakte met Erich Wichman en met Janus de Winter die auraportretten en ‘gedachtevormen’ schilderde. In 1915 probeerde hij dat zelf uit, waarbij hij zich baseerde op het theosofische boek Thought Forms (1901). Maar hij experimenteerde ook met snelle schetsen van figuren in beweging, vermoedelijk geïnspireerd op de figuren in het schilderij La Danse van Henri Matisse (1910), waarvan hij een reproductie had. Daar ging hij op door. Een tekening in pastelkrijt is de voorstudie voor het schilderij Mouvement héroïque. Van Doesburg dateerde die voorstudie op 1913 maar dat is mede gezien zijn overige werk uit dat jaar zeer onwaarschijnlijk; voorjaar 1916 is een veel plausibeler datering. Wellicht verdraaide Van Doesburg de feiten om zijn bewering dat in het uiteindelijke schilderij van 1916 ‘jaren van opgekropt leven’ uitgestort waren, kracht bij te zetten. Hoe dan ook, kunstcritici waren er niet van onder de indruk. Een van hen vond Mouvement héroïque ‘te beredeneerd geconstrueerd in plaats van heroïsch uitgezwaaid’. Van Doesburg had nog een weg te gaan om te overtuigen.

Toon alles + Toon minder -

 

Dit object is nu niet in het museum te zien

Titel

Mouvement héroïque

Vervaardiger

Theo van Doesburg (Utrecht 1883 - 1931 Davos)

Datering

1916 (voor mei 1916)

Materiaal / Techniek

olieverf op doek

Inventarisnummer

25282

Objectnaam

schilderij

Verwerving

bruikleen Rijksdienst Cultureel Erfgoed 1985 (Oorspronkelijke bruikleengever: Rijksdienst Beeldende Kunst (successief Instituut Collectie Nederland))

Afmetingen

hoogte 136 cm
breedte 110.5 cm
hoogte (met lijst) 142 cm
breedte (met lijst) 116 cm
diepte (met lijst) 5.5 cm

Opschriften / merken

  • signatuur en datering r.o. (met zwarte verf): TvD [monogram] 1916
  • signatuur achterzijde: Th v Doesburg

Opmerkingen

Tot cat. Van Doesburg 2000 was de titel Heroïsche beweging (La Danse).

Documentatie

  • '1940'. Deuxième exposition. Rétrospective Van Doesburg (Parijs, 1932), cat. nr. 37, p. 5
  • 'Dreaming in the abstract' : Mondrian, psychoanalysis and abstract art in the Netherlands, by Michael White, (The Burlington Magazine, 148, 1235, february 2006), p. 102, afb. 40 in kleur; p. 103
  • De Anderen (Den Haag, 1916), cat. nr. 6, p. 1

Toon alles +Toon minder -

  • De Anderen [Borel 1916], H. Borel, (De Telegraaf, 1916-05-19)
  • Beeldenstorm : 5 : close-ups van beeldende kunst, Henk van Os. onder red. van Thijs Tromp en Ineke Mesdag (Amsterdam, 2001), p. 146, met afb. 6 in kleur
  • De beginjaren van De Stijl 1917-1922, Carel Blotkamp ... [et al.] (Utrecht, 1982), p. 21, afb. 8
  • Berlijn - Amsterdam 1920-1940 : wisselwerkingen, red. Kathinka Dittrich, Paul Blom, Flip Bool (Amsterdam, 1982), p. 256
  • Blaues Bild, R. Wolthoorn, (Vereniging Rembrandt Nationaal Fonds Kunstbehoud, 2; 7, 1997 (zomer)), p. 19
  • Centraal Museum Utrecht [topstukken; 2020], Voorw. Bart Rutten, Marco Grob, Jacqueline Rutten (prod.), Hans Schopping, Sheila Stafleu, Lotte Bont, Thomas de Bruin (red.) (Utrecht, 2020), p. 90, p. 91 afb. in kleur
  • Dageraad van de moderne kunst : Leiden en omgeving 1890-1940, onder red. van Doris Wintgens Hötte en Ankie de Jongh-Vermeulen. met bijdragen van Hildelies Balk ... [et al.]. D. Wintgens Hötte en A. de Jongh-Vermeulen (red.) (Leiden, 1999), p. 218, afb. 316; p. 217; verg. p. 218, afb. 315
  • Den verrukkelijke Russisch-fransche beeldhouwer-schilder Baranoff-Rossiné, A. Ottevanger, (Jong Holland, 2; 16, 2000), p. 16; p. 18; p. 19, afb. 10 in kleur
  • Dit is het Centraal Museum!, teksten Ninke Bloemberg, Marja Bosma, Renger de Bruin ... [et al.] ; eindred. Liesbeth M. Helmus, Hans Schopping (Utrecht, 2012), nr. 30, met afb. in kleur
  • L' Europe des esprits : ou la fascination de l'occulte, 1750-1950, dir. d'ouvrage Joëlle Pijaudier-Cabot et Serge Fauchereau ; coord. éd. Laure Lane et Lize Braat ; [auteurs du cat. Antonio Bonet Correa .. et al.] (Strasbourg, 2011), p. 223, afb. in kleur; p. 409
  • Exhibition Van Doesburg, J.J. Sweeney (inl.) (Cambridge, Mass., 1948), cat. nr. 18
  • Fransche schilderkunst. De nieuwe richtingen in schilderkunst en plastiek, Th. van Doesburg, (De Groene Amsterdammer : weekblad voor Nederland, 1929-08-24/1929-11-30), p. 11
  • Honderd jaar oud en toch gloednieuw : Theo van Doesburgs sculptuur vierkant in vierkant in Leiden, Machteld Leij ([Leiden], 2019), p. 4, afb. in kleur
  • Kleine overpeinzingen : Kunst kijken in het museum, Rob van Gerwen (Utrecht, 2003), p. 402, nr. 16, met afb. nr. 16 in kleur
  • Kunst en letteren. Kunst in de Hofstad, B. van Hasselt, (Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, 1916-05)
  • maan is rond, cat. Edwin Jacobs, Rob Smolders (Oss, 1994), p. 4 en 11, met afb. in kleur
  • Mondrian and De Stijl, Voorw. José Manuel Rodriguez Uribes, tekst: Hans Janssen, Michael White, Marek Wieczorek ... [et al.] (Madrid, 2020), p. 80, met afb. in kleur
  • Nederlandse kunst vanaf 1900, eindred. Cor Blok (Utrecht, 1994), p. 51, met afb.; p. 56 afb. in kleur
  • Nelly van Doesburg 1899-1975 : "de doorsnee is mij niet goed genoeg", Wies van Moorsel (Nijmegen, 2000), p. 214, met afb.; p. 205 afb. in kleur
  • Nelly van Doesburg 1899-1975 : "Durchschnitt reicht nicht", Wies van Moorsel (Zürich, 2003)
  • Het nieuwe wereldbeeld : het begin van de abstrakte kunst in Nederland, 1910-1925 : [inleidingen voor de tentoonstelling van 19 januari tot 28 februari 1973 in het Centraal Museum van Utrecht en aansluitend in het Stedelijk Museum van Schiedam en het Groninger Museum], [bijdragen van Evert van Uitert ... et al.] (Utrecht, 1973), cat. nr. 68
  • De Onafhankelijken (8ste tentoonstelling) (Amsterdam, 1916), cat. nr. 80, p. 19
  • Ornament and abstraction : the dialogue between non-Western, modern and contemporary art, ed. by Markus Brüderlin. with contr. by Ernst Beyeler ... [et al.] (Riehen, 2001), p. 134; p. 136 afb.
  • Piet Mondriaan & Bart van der Leck : De uitvinding van een nieuwe kunst, Laren 1916-1918, Hans Janssen, Marya Albrechts, Sjoerd van Faassen ... (Den Haag, 2017)
  • Piet Mondriaan : Die Linie, red. Hans Jansen, tekst Benno Tempel, Michael White, Piet Mondriaan ...[et al.] (Berlijn, 2015), p. 44, afb. in kleur
  • Piet Mondriaan : Een nieuwe kunst voor een ongekend leven : Een biografie, Hans Jansen (Amsterdam, 2016)
  • Rondom Van Doesburg. De schilder- en beeldhouwkunst binnen het verband van De Stijl, 1915-1922, J. Joosten, (Tableau, 1; 5, 1982 (september/oktober)), p. 54, met afb.
  • Scritti di arte e di architettura, Theo van Doesburg. a cura di Sergio Polano (Roma, 1979)
  • Stijl 1917-1931 [cat. lijst] (Amsterdam, 1982), cat. nr. 3
  • De Stijl [tijdschrift], (De Stijl : maandblad voor de moderne beeldende vakken, 1932), p. 8 afb.
  • Symbolismus in den Niederlanden : von Toorop bis Mondrian, Katalogred. Roland Nachtigäller. [Essay Carel Blotkamp] (Kassel, 1991), p. 89 en p. 105, met afb.
  • Tanz in der Moderne : von Matisse bis Schlemmer, Kat. Karin Adelsbach, Andrea Firmenich (Keulen, 1996), p. 255, afb. in kleur; p. 290, cat. nr. 29
  • Theo van Doesburg 1883-1931, [tekst Joost Baljeu ... et al.] (Eindhoven, 1968), cat. nr. A9
  • Theo van Doesburg 1883-1931 : een documentaire op basis van materiaal uit de schenking Van Moorsel, samengest. door Evert van Straaten. inl. van Wies van Moorsel en Jean Leering (Den Haag, 1983), p. 60, met afb. in kleur; p. 63
  • Theo van Doesburg 1883-1931 : Ik sta helemaal alleen, Sjoerd van Faassen, Hans Renders (Amsterdam, 2022), Afb. X
  • Theo van Doesburg 1883-1931 [Duitse ed.], [tekst Joost Baljeu ... et al.] (Neurenberg, 1969), cat. nr. A8
  • Theo van Doesburg : Maler - Architect, hrsg. Jo-Anne Birnie Danzker. mit Beitr. von Carel Blotkamp, Sjarel Ex und Evert van Straaten (München, 2000), cat. nr. 29, p. 127; p. 120 afb. in kleur
  • Theo van Doesburg : oeuvrecatalogus, red. Els Hoek. auteurs Marleen Blokhuis, Ingrid Goovaerts, Natalie Kamphuys. met bijdragen van Meta Knol, Roman Koot, Winfried Kraakman. met assistentie van Len van den Berg. bezorging lit. werk Sjoerd van Faassen, Maaike Kramer. bibliogr. Roman Koot. met assistentie van Natalie Dubois, Paul van Kooy. [voorw. Sjarel Ex, Evert van Straaten] (Utrecht, 2000), cat. nr. 463, p. 160, met afb. in kleur
  • Theo van Doesburg : Paintings, drawings, photographs and architectural drawings (Chicago, 1947), cat. nr. 34
  • Theo van Doesburg : retrospective exhibition, [introd. James Johnson Sweeny] ([New York], 1947), cat. nr. 18
  • Theo van Doesburg [1983], H.L.C. Jaffé. H.L.C. Jaffé ([Amsterdam], 1983), p. 21; p. 24 met afb. nr. 17
  • Theo van Doesburg [1990], sous la direction de Serge Lemoine. S. Lemoine (red.) (Parijs, 1990), p. 20 afb.; p. 81
  • Theo van Doesburg and geometric abstraction, R.P. Welsh (Den Haag, 1976), pp. 78-79, met afb. 3
  • Theo van Doesburg ter nagedachtenis, P. Citroen (voorw.), (Prisma der Kunsten : Orgaan van Nederlandsche kunstenaarsvereenigingen, -; 4, 1936-05), cat. nr. 37, p. 96, met afb.
  • Van Gogh tot Cobra : Nederlandse schilderkunst 1880-1950, Geurt Imanse ... [et al.] ([Amsterdam], [1981]), p. 151
  • Vom Klang der Bilder : die Musik in der Kunst des 20. Jahrhunderts, hrsg. von Karin v. Maur. mit Beiträgen von Friedrich Teja Bach ...[et al.] (München, 1985), cat. nr. 293, p. 181, met afb. in kleur

Tentoonstellingen

  • Collectieopstelling 2023 - zaal 10, Centraal Museum, Utrecht, 2023
  • Mondrian and de Stijl, Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofia, Madrid, 2020
  • De wereld van Utrecht. Topstukken uit vijf collecties, Centraal Museum, Utrecht, 2016

Toon alles +Toon minder -

  • Dit is het Centraal Museum! Topstukken uit de vijf collecties, Centraal Museum, Utrecht, 2012
  • LÉurope des esprits - die Magie des Unfassbaren von der Romantiek bis zur Moderne, Zentrum Paul Klee, Bern, 2012
  • L'Europe des esprits ou la fascination de l'occulte, 1750-1950, Musée d'art moderne et contemporain, Strasbourg, Straatsburg, 2011
  • L'Europe des esprits ou la fascination de l'occulte, 1750-1950, Musée d'art moderne et contemporain, Strasbourg, Straatsburg, 2011
  • Mondrian/De Stijl, Centre Georges Pompidou, Musée National d'Art Moderne, Parijs, 2010
  • Van Doesburg and the international avant-garde: constructing a new world, Tate Modern, Londen, 2010
  • Van Doesburg and the international avant-garde: constructing a new world, Museum De Lakenhal, Leiden, 2009
  • Rietvelds Ranke Ruimtedieren en andere creaturen van de avant-garde, Centraal Museum, Utrecht, 2008
  • De Stijl in Tilburg. Boeiend verslag van een bijzondere vriendschap, De Pont, Stichting voor Hedendaagse Kunst, Tilburg, 2007
  • Rietvelds Universum, Centraal Museum, Utrecht, 2004
  • Samenscholing van werken uit de collectie van het Centraal Museum, Centraal Museum, Utrecht, 2003
  • Theo van Doesburg. Maler-Architekt, Museum Villa Stuck, München, 2000
  • Theo van Doesburg : schilder, dichter, architect. Avant-gardist van de 20e eeuw, Centraal Museum, Utrecht, 2000
  • Dageraad van de moderne kunst. Leiden en omgeving 1890-1940, Museum De Lakenhal, Leiden, 1999
  • Tanz in der Moderne. Von Matisse bis Schlemmer, Haus der Kunst, München, 1997
  • Tanz in der Moderne. Von Matisse bis Schlemmer, Kunsthalle Emden, Emden, 1996
  • De maan is rond, Museum De Wieger, Deurne [N.B.], 1995
  • De maan is rond, Museum Jan Cunen, Oss, 1994
  • Symbolismus in den Niederlanden, Museum Fridericianum, Kassel, 1991
  • Vom Klang der Bilder. Die Musik in der Kunst des 20. Jahrhunderts, Staatsgalerie Stuttgart, Stuttgart, 1985
  • De nalatenschap van Theo en Nelly van Doesburg. Schenking Van Moorsel, Haags Gemeentemuseum, Den Haag, 1983
  • De Stijl 1917-1931, Rijksmuseum Kröller-Müller, Otterlo, 1982
  • De Stijl 1917-1931, Stedelijk Museum, Amsterdam, Amsterdam, 1982
  • Het nieuwe wereldbeeld. Het begin van de abstracte kunst in Nederland 1910-1925, Stedelijk Museum, Schiedam, Schiedam, 1973
  • Het nieuwe wereldbeeld. Het begin van de abstracte kunst in Nederland 1910-1925, Groninger Museum voor Stad en Lande], Groningen, 1973
  • Het nieuwe wereldbeeld, het begin van de abstracte kunst in Nederland 1910-1925, Centraal Museum, Utrecht, 1973
  • Theo van Doesburg 1883-1931, Kunsthalle Basel, Basel, 1969
  • Theo van Doesburg 1883-1931, Kunsthalle der Stadt Nürnberg, Nürnberg, 1969
  • Theo van Doesburg 1883-1931, Haags Gemeentemuseum, Den Haag, 1969
  • Theo van Doesburg 1883-1931, Stedelijk Van Abbemuseum, Eindhoven, 1968
  • Exhibition Van Doesburg, Harvard University, Robinson hall, Cambridge, Massachusetts, 1948
  • Theo van Doesburg [1947 Seattle], Henry art gallery, Seattle, Washington, 1947
  • Walt Kuhn, Lyonel Feininger and Theo van Doesburg, County Museum of Art, Los Angeles, Los Angeles, California, 1947
  • Theo van Doesburg [1947 Cincinnati], Cincinnati Art Museum, Cincinnati, Ohio, 1947
  • Theo van Doesburg. Paintings, drawings, photographs and architectural drawings, Renaissance Society at the University of Chicago, Chicago, Illinois, 1947
  • Theo van Doesburg [1947], San Francisco Museum of Modern Art, San Francisco, Californië, 1947
  • Theo van Doesburg. Retrospective exhibition, Art of this century Gallery, New York, 1947
  • Theo van Doesburg, Stedelijk Museum, Amsterdam, Amsterdam, 1936
  • '1940'. Deuxième exposition. Rétrospective Van Doesburg, Porte de Versailles, Parc des Expositions, Parijs, 1932
  • De Onafhankelijken (8ste tentoonstelling), Amstelveenscheweg, Amsterdam, 1916
  • De Anderen, Kunstzalen d'Audretsch, Den Haag, 1916

Duurzame url

Als u naar dit object wilt verwijzen gebruik dan de duurzame URL: https://hdl.handle.net/21.12130/collect.84628DCE-98AF-4A90-8851-BC1E3E85AE52

Vragen?

Ziet u een fout? Of heeft u extra informatie over dit object? Laat het ons weten!

Kijk verder

Julianafeesten in Den Haag

Julianafeesten in Den Haag

Theo van Doesburg, 1909

Tijdschrift "De Stijl"

Tijdschrift "De Stijl"

Theo van Doesburg, 1917 - 1931

Ontwerp voor kaasetiket

Ontwerp voor kaasetiket

Theo van Doesburg, juni 1919

Omslagontwerp voor Klei

Omslagontwerp voor Klei

Theo van Doesburg, voor 1 februari 1920

Grondelement van de schilderkunst

Grondelement van de schilderkunst

Theo van Doesburg, 1922

Schilderspalet van Theo van Doesburg

Schilderspalet van Theo van Doesburg

Theo van Doesburg

Schilderspalet van Theo van Doesburg

Schilderspalet van Theo van Doesburg

Theo van Doesburg

Schetsboek met typografie van Hagemeyer en Co. en "de Stijl"

Schetsboek met typografie van Hagemeyer en Co. en "de Stijl"

Theo van Doesburg

Staande man met pet

Staande man met pet

Theo van Doesburg, 1910

Koe

Koe

Theo van Doesburg, ca. 1918

Prent van een compositie

Prent van een compositie

Theo van Doesburg

Jongensportret met pet

Jongensportret met pet

Theo van Doesburg, ca. 1909

Vrouw met muts

Vrouw met muts

Theo van Doesburg, ca. 1909

De kat

De kat

Theo van Doesburg, ws. 1910

Zelfportret met hoed

Zelfportret met hoed

Theo van Doesburg, 1911

Vrouwenfiguur

Vrouwenfiguur

Theo van Doesburg, ca. 1909

Twee zelfportretten, waarvan een met pijp

Twee zelfportretten, waarvan een met pijp

Theo van Doesburg, ca. 1910

Een lezende man

Een lezende man

Theo van Doesburg, 1904

Vrouwenportret

Vrouwenportret

Theo van Doesburg, ca. 1910

Visitekaartje

Visitekaartje

Theo van Doesburg, ca. 1928

  • facebook
  • twitter
  • email
  • Whatsapp

Nieuwsbrief ontvangen?

Privacy statement

Aanmelden op nieuwsbrief mislukt.

Bedankt voor je aanmelding. Je ontvangt een e-mail die je inschrijving bevestigt.

logo-footer.svg

Contact

  • Agnietenstraat 1
  • 3512 XA Utrecht
  • info@centraalmuseum.nl

Openingstijden

  • Dinsdag t/m zondag 11.00 - 17.00 uur
  • Plan je bezoek




  • Kunst, design, mode en geschiedenis in het Centraal Museum. Adembenemende tentoonstellingen. Het mooiste museum van Utrecht, met zonnig café en tuin.
  • Kunst, design, mode en geschiedenis in het Centraal Museum. Adembenemende tentoonstellingen. Het mooiste museum van Utrecht, met zonnig café en tuin.
Menu
Geavanceerd zoeken...
  • Plan je bezoek
    • Zien en doen
    • Praktische informatie
    • Onderwijs, groepen & families
    • Zaalverhuur
  • Ontdek het museum
    • Verhalen
    • Bekijk de collectie online
    • Tentoonstellingsarchief
    • Podcasts
    • Tentoonstellingslijnen
    • Publieksprogramma's
    • Over de collectie
  • Over het museum
    • Steun het museum
    • Organisatie
    • Vacatures
    • Nieuws & pers
    • Klantenservice & contact
    • Voorwaarden
  • ENGLISH | DEUTSCH