De liefdadigheidswerken van de armenpot van Sint Jacob (recto) het laatste oordeel (verso)
<p style="margin:0cm;line-height:normal;font-size:11pt;font-family:Calibri, sans-serif;"><span style="font-family:Arial, sans-serif;">In 1470 richtte de Utrechtse Jacobskerk een armenpot op om mensen te kunnen ondersteunen met voedsel en brandstof. In 1492 deden dertig armen een beroep op de pot. Eind 16de eeuw was dat aantal opgelopen tot zo’n 200. Dit schilderij was bij de collectebus opgesteld en laat aan deze kant van het schilderij de goede werken zien. Aan de andere zijde wordt de beloning voor de liefdadigheid in het vooruitzicht gesteld: een plek in de hemel.</span></p>
1/13
In 1470 richtte de Utrechtse Jacobskerk een armenpot op om mensen te kunnen ondersteunen met voedsel en brandstof. In 1492 deden dertig armen een beroep op de pot. Eind 16de eeuw was dat aantal opgelopen tot zo’n 200. Dit schilderij was bij de collectebus opgesteld en laat aan deze kant van het schilderij de goede werken zien. Aan de andere zijde wordt de beloning voor de liefdadigheid in het vooruitzicht gesteld: een plek in de hemel.
Dit object is nu niet in het museum te zien
Titel
De liefdadigheidswerken van de armenpot van Sint Jacob (recto) het laatste oordeel (verso)
schenking 2019 (Schenking van de Protestantse Gemeente Utrecht. (Was sinds 1883 bruikleen van de Kerkvoogden der Nederlandse Hervormde Gemeente, v.h. Potmeesters der St. Jacobskerk.)
Afmetingen
hoogte (dagmaat) 50.5 cm
breedte (dagmaat) 392.5 cm
hoogte (met lijst) 57.1 cm
breedte (met lijst) 401.5 cm
diepte (lijst) 8 cm
gewicht 56 kg (+/-)
Opschriften / merken
datering liefdadigheidswerken, boven de kapitelen : 1562 // MoDcLXIJ // MoDcLXIJ// 1562
opschrift links : NOTA BENE CHARISSIME // Gheeft aelmisse[n] zoet va iov tijtelicke goet // den allendige[n] huijssarmen // Want die aelmisse doit va[n]der helssche gloijt // iou ziel beschermen // Daer om[m]e gheeft altijt den arme[n] alhier // na crijstus vermae[n] // Zoe zvldij weder om[m]e va[n] godt die heer // een volle mate ontfae[n] // Want crijstus spreeckt en[de] int heijlich eva[n]geli staet // het ons bescreue[n] // Gheeft en[de] iov zell weder om[m]e worde[n] gegheuen // Daer om[m]e zaet hier overvloydelick ghij // vriende[n] voll eeren // Want den allendige[n] huijssarme[n] sijn ackers // des heeren // Ghij en vijnt nijet meer geloeft dat vrij // Dan dat ghij gheeft om die min[n]e va[n] mij // O eedel chrijste[n] me[n]ssche gheeft hier den // arme[n] in crijstu[s] name // Dat is iou tot salicheijt en[de] de[n] almoge[n]de // godt bequame
opschrift rechts : NOTA BENE CHARISSIME // Och hoe svaer en[de] hardt zall sijn // dat scheijden // Den ghene[n] die hem op hoer dootbedde // ierst zullen bereijden // Daer om[m]e all eer die doot kommt sijt // te vore[n] bereijt // Want alssdan zoe moit ghij mede het is // iov lieff off leijt // Ald[us] genome voirde beste[n] raet. doit altijt goit // en[de] schout qvaet // Want ghij daeglicx ter doot werdts gaet // Daer hem die weldader altijt zall verblijden. // En die quaet doender ewelick moit lijden // Want met schoene woerde[n] noch mit liegen // En machtich godt de heere nijet bedriegen // [Con]Cluijsie // O eedel chrijsten mensschen hoe dat wij dit // wille[n] keeren en[de] weijnde[n] // Zoe en zalment nochtans eider waerheijt // anders nijet beuijnden
opschrift achterzijde links van doodshoofd : DA TVA DVM TVA SVNT POST MORTEM // TVNC TVA NON SVNT
opschrift achterzijde rechts van doodshoofd : O me[n]sche gedenck uw uijterste en inder // ewicheijt en sult ghi niet sondighen
Tweezijdig beschilderd. Recto de liefdadigheidswerken, verso het laatste oordeel. Originele lijst. Voorheen recto (overschilderd) (boven de vakken met de liefdadigheidswerken) `Hier deijlt men dey Son[n]endaechse scottel der armen: // Hier deijlt men den armen swijnters den turff: // Hier deijlt men den armen die bedleger sijn aelmissen.' Zie Utrecht 1952, cat. nr. 292, p. 137. Volgens Van Riemsdijk 1882, p. 24, hing het schilderij oorspronkelijk boven de plaats waar de bestuurders van de Armenpot de gaven aan de armen uitdeelden. In de achttiende eeuw hing het volgens zijn zeggen aan de zuidelijke torenwand. Hij veronderstelt dat de potmeesters zowel voor als na de reformatie in het zuid-westelijk deel van de kerk werkzaam zijn geweest. Volgens Utrecht 1878(a), bij cat. nr. 187, p. 33, hing het paneel in 1878 tegen de oostelijke muur van het koor van de Sint Jacobskerk. Zie Utrecht 1952, cat. nr. 292, p. 137. Volgens Utrecht 1904, cat. nr. 654, p. 99 is cat. nr. 759 afkomstig uit het middenkoor van de Sint Jacobskerk. De combinatie van de liefdadigheidswerken met een voorstelling van het laatste oordeel is terug te voeren tot Mattheus 25: 31-46, waar Christus aankondigt dat zij die de werken van liefdadigheid hebben beoefend, bij het laatste oordeel tot de uitverkorenen zullen behoren. Zie ook inv. nr. 2472.
Documentatie
Brooduitdeling te Utrecht, einde ener laatmiddeleeuwse vorm van liefdadigheid, A.J. van der Ven, (Jaarboekje van Oud-Utrecht, 1968), detail-afb. t.o. p. 117
Catalogue of Paintings 1363-1600 : Centraal Museum Utrecht, project dir. and final ed. Liesbeth M. Helmus ; co-ed. Molly Faries and Liesbeth M. Helmus ; authors Molly Faries, Liesbeth M. Helmus and Dorien Tamis ; with contr. by J.R.J. van Asperen de Boer, Felice Geurdes and Peter Klein, (Utrecht, 2011), pp. 381-384, cat.no 53a, met afb. in kleur en technisch onderzoek
Catalogus van het Historisch Museum der stad [1928, cat. nrs. 2891-4142], W.C. Schuylenburg, (Utrecht, 1928), cat. nr. 3210
Tentoonstellingen
De gezonde stad , Centraal Museum, Utrecht, 2022
TROTS VAN DE STAD: De Utrechtse Domtoren, Centraal Museum, Utrecht, 2016
Kruisvaarders en weldoeners, Centraal Museum, Utrecht, 2015
Duurzame url
Als u naar dit object wilt verwijzen gebruik dan de duurzame URL:
