In 1567 stuurde Filips II zijn generaal Alva naar de Nederlanden om definitief een einde te maken aan de opstandigheid en het protestantisme. Zijn harde optreden lokte echter juist verzet uit. In 1572-1573 probeerde hij in een mislukte veldtocht de steden die de kant van Willem van Oranje gekozen hadden, in te nemen. Enige tijd had hij zijn hoofdkwartier in het Duitse Huis te Utrecht, wat de Duitse Orde, een geestelijke ridderorde, veel geld kostte. Op dit schilderij staan de wreedheden van Alva symbolisch afgebeeld.
Dit object is nu niet in het museum te zien
Titel
Allegorie op de tirannie van de hertog van Alva in de Nederlanden
Vervaardiger
Datering
1615
Materiaal / Techniek
Inventarisnummer
2354
Objectnaam
Verwerving
schenking 1840 (geschenk aan de Gemeente Utrecht)
Afmetingen
hoogte 84.5 cm
breedte 159.8 cm
hoogte (met lijst) 102 cm
breedte (met lijst) 176 cm
Opschriften / merken
- opschrift en datering m.o.: Eersamen hier siet ghij lustich wt gestreken . duc dalba in sijnen tijrannigen troon met sweerden boijen stroppen besteken scheurende met de hant slants preveligen . school // Gramvelle die vlytich arbeijt om duijvels loon blaest hem dooren vol deur vraeckende haet dies haer den duijvel elck laet sien een croon te verdienen deur tvoorstaen // van den geestelicken staet bij hem staen scherprechter en sijnen bloetraet voor hem knielen als slauen in banden 17 Joncvrouwen seer desolaet die werpen // Godts woort wt haere handen en vallen deur vreese hem te voet haer vrome inwoonders siet men worgen en branden blijckende aen horen en egemont // en die vant verbont die waeren onthalst en inde bloetmeers gront vist madame confiscatie het goet de staeten stoppen wt vreese demont ste staende als stocken. // .ANNO. 16.15
Geassocieerde periode
Opmerkingen
Toen Alva (1507-1582) in 1567 naar de Nederlanden kwam, richtte hij kort na zijn aankomst de Raad van Beroerte of Bloedraad op. Op dit schilderij is een allegorie afgebeeld van zijn tirannie. Links, onder een baldakijn, zit Alva met naast hem kardinaal Granvelle, die de hertog met een blaasbalg in het oor blaast. Aan de andere kant staan onder andere de leden van de Bloedraad. Voor de troon staan zeventien jonkvrouwen, die de zeventien Nederlandse provinciën voorstellen (de hertogdommen Brabant, Limburg, Luxemburg en Gelre, de graafschappen Artesië, Henegouwen, Vlaanderen, Holland, Zeeland, Namen en Zutphen, het markgraafschap Antwerpen, de heerlijkheden Mechelen, Friesland, Groningen, Overijssel en het bisdom Utrecht). Zij zijn geboeid aan een ijzeren keten die door Alva wordt vastgehouden. Op de treden van de troon liggen de verscheurde landsprivileges verspreid. Geheel rechts op het schilderij staan vertegenwoordigers van de Staten, de lichamen geplaatst op houten staken en de handen voor de mond. Op het plein op de achtergrond vindt de terechtstelling plaats van de graven Van Egmond en Hoorne. Ervoor vist de hertogin van Parma met een net de buit uit de bloedstroom. Vergelijkbare voorstellingen als Noord-Nederlands, Allegorie op de tirannie van de hertog van Alva in de Nederlanden, ca. 1625. Paneel, 76,5 x 117,5 cm. Amsterdam, Rijksmuseum, inv. nr. c 1551; als Zuid-Nederlands, Allegorische voorstelling van de verdrukking van de Zeventien Provinciën door de hertog van Alva, ca. 1625. Paneel, 91 x 154 cm. Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, inv. nr. 1304 (met vrijwel identiek opschrift aan de onderzijde); als anoniem, Allegorie op de Nederlanden tijdens het bewind van Alva (`De ellendighe Staet der Nederlanden'), 1629. Paneel, 87 x 140 cm. Delft, Stedelijk Museum het Prinsenhof, inv. nr. pds 121. Bijna alle gebaseerd op J.P. van de Venne, Zinneprent op de tirannie van Alva, 1622 (417 x 570 mm). Zie ook Muller 1863-1870, dl. 1 (1863), pp. 76-78 (nrs. 514-519).
Documentatie
- Adel en ridderschap in Utrecht, Renger E. de Bruin (Zwolle, 2023), p. 199, afb. kleur
- De Catalogus der schilderijen [1952] (Utrecht, 1952), cat. nr. 1167
- Catalogus van het Museum van Oudheden [1878], door S. Muller Fz.. S. Muller Fz. (Utrecht, 1878), cat. nr. 425
- Catalogus van het Museum van Oudheden [1904], door S. Muller Fz.. S. Muller Fz. (Utrecht, 1904), cat. nr. 657
- Centraal Museum Utrecht : catalogus der schilderijen [1933], inl. W.C. Schuylenburg. [tekst] C.H. de Jonge ([Utrecht], 1933), cat. nr. 343
- Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation 962 bis 1806 : altes Reich und neue Staten 1495 bis 1806 : Essays, hrsg. von Heinz Schilling, Werner Heun und Jutta Götzmann (Berlin, 2006), p. 129, afb. 9, in kleur
- Een penning op den aanvang der Nederlandsche beroerten, H.J. de Dompiene de Chautepié, (Oud Holland, XVII, 1899), p. 193 e.v.
- Röntgenonderzoek van de oude schilderijen in het Centraal Museum te Utrecht, M.E. Houtzager ... [et. al.] (Utrecht, 1967), p. 286-287
- Schilderkunst tot 1850. De verzamelingen van het Centraal Museum Utrecht [cat. nrs. 591-902], Liesbeth M. Helmus (Utrecht, 1999), pp. 1637-1638, cat. nr. 768, met afb.
- Stedelijk archief der stad Utrecht, door H.M.A.J. van Asch van Wyck, (Kronijk van het Historisch Gezelschap te Utrecht, 4, 1848), ws. p. 177
- Tegen de Vrede! Utrecht en de vredesonderhandelingen in Munster, samenst. Renger de Bruin en Dirk Faber. Renger de Bruin. Dirk Faber (Utrecht, 1998), afb. p. 3 (niet genummerd)
- De Utrechtse Pieterskerk, red. Kaj van Vliet ; auteurs Frans Kipp ... [et al.] ;tek. Daan Claessen (Utrecht, 2023)
- Verzameling van oud beeldwerk en andere oudheden, schilderijen en tekeningen, meestal tot de stad Utrecht betrekking hebbende, behoorende tot het Archief derzelve stad [1846] (Utrecht, 1846 ca.), afd. II, nr. 49
- Verzameling van oud beeldwerk en andere oudheden, schilderijen en tekeningen, meestal tot de stad Utrecht betrekking hebbende, behoorende tot het Archief derzelve stad [1847] (Utrecht, 1847 kort na), afd. III, nr. 49
- De wraak van Alva : Het verzet van Utrecht tegen de Tiende Penning, Eveline van der Pool, (Oud-Utrecht : tijdschrift voor geschiedenis van stad en provincie Utrecht, 94, 6, december 2021), p. 4, afb. in kleur
Tentoonstellingen
- De Ommuurde Stad, geschiedenis van een stadsverdediging, Centraal Museum, Utrecht, 2020
- Opstand, Belasting & Douane Museum, Rotterdam, 2016
- Kruisvaarders en weldoeners, Centraal Museum, Utrecht, 2015
- In Vredesnaam, Centraal Museum, Utrecht, 2013
- Wij en onze opvolgers zullen een ieder recht doen: het Utrechts provinciebestuur in historisch perspectief, Centraal Museum, Utrecht, 2003
- Karel V en Utrecht, Centraal Museum, Utrecht, 2000
- 1648 Krieg und Frieden in Europa, Westfälisches Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte, Münster, 1998
- Tegen de Vrede! Utrecht en de vredesonderhandelingen in Munster, Domkerk Utrecht, Utrecht, 1998
- Recht en Slecht, Gemeentearchief Utrecht, Utrecht, 1976
- 5 eeuwen aartsbisschoppelijke stad, Cultureel Centrum, Mechelen, Mechelen, 1961
- Vallen en Opstaan, Haags Gemeentemuseum, Den Haag, 1950
Duurzame url
Als u naar dit object wilt verwijzen gebruik dan de duurzame URL: https://hdl.handle.net/21.12130/collect.27FB562B-42B7-4FD7-BC5B-29FA07484A8B
Vragen?
Ziet u een fout? Of heeft u extra informatie over dit object? Laat het ons weten!
