Allegorie op de tirannie van de hertog van Alva in de Nederlanden
In 1567 stuurde Filips II zijn generaal Alva naar de Nederlanden om definitief een einde te maken aan de opstandigheid en het protestantisme. Zijn harde optreden lokte echter juist verzet uit. In 1572-1573 probeerde hij in een mislukte veldtocht de steden die de kant van Willem van Oranje gekozen hadden, in te nemen. Enige tijd had hij zijn hoofdkwartier in het Duitse Huis te Utrecht, wat de Duitse Orde, een geestelijke ridderorde, veel geld kostte. Op dit schilderij staan de wreedheden van Alva symbolisch afgebeeld.
1/2
In 1567 stuurde Filips II zijn generaal Alva naar de Nederlanden om definitief een einde te maken aan de opstandigheid en het protestantisme. Zijn harde optreden lokte echter juist verzet uit. In 1572-1573 probeerde hij in een mislukte veldtocht de steden die de kant van Willem van Oranje gekozen hadden, in te nemen. Enige tijd had hij zijn hoofdkwartier in het Duitse Huis te Utrecht, wat de Duitse Orde, een geestelijke ridderorde, veel geld kostte. Op dit schilderij staan de wreedheden van Alva symbolisch afgebeeld.
Dit object is nu niet in het museum te zien
Titel
Allegorie op de tirannie van de hertog van Alva in de Nederlanden
opschrift en datering m.o. : Eersamen hier siet ghij lustich wt gestreken . duc dalba in sijnen tijrannigen troon met sweerden boijen stroppen besteken scheurende met de hant slants preveligen . school // Gramvelle die vlytich arbeijt om duijvels loon blaest hem dooren vol deur vraeckende haet dies haer den duijvel elck laet sien een croon te verdienen deur tvoorstaen // van den geestelicken staet bij hem staen scherprechter en sijnen bloetraet voor hem knielen als slauen in banden 17 Joncvrouwen seer desolaet die werpen // Godts woort wt haere handen en vallen deur vreese hem te voet haer vrome inwoonders siet men worgen en branden blijckende aen horen en egemont // en die vant verbont die waeren onthalst en inde bloetmeers gront vist madame confiscatie het goet de staeten stoppen wt vreese demont ste staende als stocken. // .ANNO. 16.15
Toen Alva (1507-1582) in 1567 naar de Nederlanden kwam, richtte hij kort na zijn aankomst de Raad van Beroerte of Bloedraad op. Op dit schilderij is een allegorie afgebeeld van zijn tirannie. Links, onder een baldakijn, zit Alva met naast hem kardinaal Granvelle, die de hertog met een blaasbalg in het oor blaast. Aan de andere kant staan onder andere de leden van de Bloedraad. Voor de troon staan zeventien jonkvrouwen, die de zeventien Nederlandse provinciën voorstellen (de hertogdommen Brabant, Limburg, Luxemburg en Gelre, de graafschappen Artesië, Henegouwen, Vlaanderen, Holland, Zeeland, Namen en Zutphen, het markgraafschap Antwerpen, de heerlijkheden Mechelen, Friesland, Groningen, Overijssel en het bisdom Utrecht). Zij zijn geboeid aan een ijzeren keten die door Alva wordt vastgehouden. Op de treden van de troon liggen de verscheurde landsprivileges verspreid. Geheel rechts op het schilderij staan vertegenwoordigers van de Staten, de lichamen geplaatst op houten staken en de handen voor de mond. Op het plein op de achtergrond vindt de terechtstelling plaats van de graven Van Egmond en Hoorne. Ervoor vist de hertogin van Parma met een net de buit uit de bloedstroom. Vergelijkbare voorstellingen als Noord-Nederlands, Allegorie op de tirannie van de hertog van Alva in de Nederlanden, ca. 1625. Paneel, 76,5 x 117,5 cm. Amsterdam, Rijksmuseum, inv. nr. c 1551; als Zuid-Nederlands, Allegorische voorstelling van de verdrukking van de Zeventien Provinciën door de hertog van Alva, ca. 1625. Paneel, 91 x 154 cm. Brussel, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, inv. nr. 1304 (met vrijwel identiek opschrift aan de onderzijde); als anoniem, Allegorie op de Nederlanden tijdens het bewind van Alva (`De ellendighe Staet der Nederlanden'), 1629. Paneel, 87 x 140 cm. Delft, Stedelijk Museum het Prinsenhof, inv. nr. pds 121. Bijna alle gebaseerd op J.P. van de Venne, Zinneprent op de tirannie van Alva, 1622 (417 x 570 mm). Zie ook Muller 1863-1870, dl. 1 (1863), pp. 76-78 (nrs. 514-519).
Documentatie
Adel en ridderschap in Utrecht, Renger E. de Bruin, (Zwolle, 2023), p. 199, afb. kleur
Catalogus van het Museum van Oudheden [1878], door S. Muller Fz.. S. Muller Fz., (Utrecht, 1878), cat. nr. 425
Catalogus van het Museum van Oudheden [1904], door S. Muller Fz.. S. Muller Fz., (Utrecht, 1904), cat. nr. 657
