Wie aan de Nederlandse schilderkunst van de Gouden Eeuw denkt, denkt al gauw aan Rembrandt, Frans Hals en Johannes Vermeer. Met de tentoonstelling Het Bloemaert-effect wordt aan dit rijtje de naam toegevoegd van een invloedrijke schilder, die een indrukwekkend oeuvre heeft nagelaten: Abraham Bloemaert (1566-1651). Zijn oeuvre is zeer veelzijdig, zowel wat stijl, onderwerpskeuze als formaat betreft. Hij schilderde grote altaarstukken, kleine mythologische werken, maar schetste bijvoorbeeld ook naar de natuur. Hij ontwikkelde zich van een maniërist naar een classicist, maar er zijn ook enkele caravaggistische werken van zijn hand bekend. Gorinchem, Parijs, Amsterdam, Utrecht Bloemaert werd in 1566 in Gorinchem geboren. Hij was de zoon van de beeldhouwer en Amsterdamse stadsarchitect Cornelis Bloemaert. In zijn leerperiode werkte hij bij verschillende meesters, onder wie Gerrit Splinter en Joos de Beer. In de jaren tachtig maakte hij een studiereis naar Parijs, in 1591 woonde hij in Amsterdam en in 1593 vestigde hij zich definitief in Utrecht. Hij was in 1611 betrokken bij de afscheiding van de schilders uit het Utrechtse Zadelaarsgilde en in 1618 werd hij deken van het Sint Lucasgilde, waar de schilders in werden ondergebracht. Een invloedrijke meester Bloemaert is voor de Nederlandse kunstgeschiedenis van groot belang geweest. Deze ‘Vader van de Utrechtse schilderschool’ leidde een groot aantal schilders op, onder wie de caravaggisten Hendrick ter Brugghen en Gerard van Honthorst en de Italianisanten Jan Both, Cornelis van Poelenburgh en Jan Baptist Weenix. Niet alleen het aantal leerlingen, maar ook de vele in prent gebrachte schilderijen en tekeningen hebben bijgedragen aan Bloemaerts wijd verspreide invloed op de schilder- en tekenkunst. Utrecht was in de eerste decennia van de zeventiende eeuw een belangrijke bakermat waar verschillende stijlen en thema’s voor het eerst tot ontwikkeling kwamen. Rembrandt, Vermeer en Hals werden door het werk van de Utrechtse meesters beïnvloed.
Abraham Bloemaerts geschilderde oeuvre omvat meer dan 200 werken. Het aantal tekeningen wordt geschat op circa 1700 en er zijn meer dan 600 prenten naar zijn werk bekend. Een maniërist, een caravaggist en een classicist Bloemaert schilderde zowel mythologische als religieuze werken. Ook zijn er genrestukken en realistische koppen van oude mensen van zijn hand bekend. De schilderijen van Abraham Bloemaert vertonen niet alleen een grote diversiteit in onderwerp en formaat, maar ook in stijl. In zijn vroege werk is hij een echte maniërist. De stijl van het maniërisme ontstond in Italië, maar groeide uit tot een internationale stroming. Het maniërisme kenmerkt zich door de weergave van een extreem geïdealiseerde natuur, waarbij figuren in overdreven proporties werden afgebeeld. Leerlingen van Abraham Bloemaert reisden naar Italië en raakten in de ban van de revolutionaire kunst van Caravaggio. Op hun beurt beïnvloedden zij hun eigen leermeester met de nieuwe stijl. Een klein aantal werken van Bloemaert onderscheidt zich door sterke licht-donkercontrasten, typisch voor Caravaggio. Later in zijn carrière toont Bloemaert zich een classicist. De fluitspeler is een van Bloemaerts meest succesvolle schilderijen. Het onderwerp is typisch voor het caravaggisme, maar de uitvoering is maniëristisch.
Een bevlogen tekenaar
Toen Peter Paul Rubens in 1627 Utrecht aandeed, ontmoette hij ook Abraham Bloemaert. Rubens was onder de indruk van zijn grote tekentalent. Niet alleen de zelfstandig bedoelde, gedetailleerde tekeningen en ontwerpen zijn bewaard gebleven, maar ook de losse schetsblaadjes, die van andere meesters uit deze periode veelal verloren zijn gegaan. Hieronder bevinden zich ook schetsen, die Bloemaert naar de natuur heeft gemaakt. Een aantal van Bloemaerts tekeningen was bedoeld als uitgewerkte compositietekening voor zijn schilderijen. Ze worden in de tentoonstelling bij de schilderijen getoond. Andere tekeningen werden in prent uitgegeven. Bloemaert werkte samen met de beste graveurs uit zijn tijd, zoals Jacob de Gheyn en Jacob Matham. Tentoonstelling Met 47 schilderijen en 48 werken op papier uit collecties van musea, particulieren en kerken uit Europa en Amerika, is Het Bloemaert-effect de eerste grote overzichtstentoonstelling van Bloemaert. De tentoonstelling is opgebouwd rond de thema’s Religie, mythologie, landschap en stilleven, genre en vanitas.
Verdieping op de entresols
In de tentoonstellingsruimte zijn twee entresols. Beiden zijn ingericht om verdieping te bieden aan de tentoonstelling. De eerste entresol in de tentoonstelling heeft als thema kleur. Hier worden pigmenten getoond die door Bloemaert werden gebruikt. U krijgt inzicht in de manier waarop doeken en panelen in de zeventiende eeuw werden geprepareerd en hoe verf werd gemengd. Op een infraroodreflectogrammontage kunt u de ondertekening van een schilderij ontdekken. Op de tweede entresol staat het voorbeeldenboek De Teeken-konst centraal. Het tekenboek werd in de jaren vijftig van de zeventiende eeuw samengesteld door Frederick Bloemaert, een van Abrahams zoons. Het bevat prenten naar eerder vervaardigde ontwerpen en tekeningen van Abraham Bloemaert en was bedoeld als voorbeelden- en studieboek voor kunstenaars in opleiding. Op de entresol vindt u een speciaal samengesteld boekje met daarin een kijkroute langs de kunstwerken in de tentoonstelling. U wordt daarin gewezen op de relatie tussen prent en schilderij. Het boekje laat tevens terugkerende elementen zien in de kunst van Abraham Bloemaert en het geeft meer informatie over composities en de opleiding tot schilder in de zeventiende eeuw. In de rechterkolom van deze pagina vindt u een link naar de kijkroute. Het Bloemaert-effect in de collectie van het Centraal Museum Met 14 schilderijen beheert het Centraal museum de grootste Bloemaert-collectie ter wereld. De eerste werken werden in 1918 aangekocht en de laatste verwerving vond plaats in 1981. In 2009 verwierf het museum met steun van de Vereniging Rembrandt en de Mondriaan-Stichting een getekende voorstudie voor de Aanbidding van de drie koningen. in de tentoonstellingen reflecteren drie werken van Marlene Dumas, César Domela Nieuwenhuis en Johannes Moesman het Bloemaert-effect in de 20ste-eeuwse kunst op bijzondere wijze.
Publicatie
Bij de tentoonstelling verschijnt een uitgebreide publicatie over Abraham Bloemaert, waarin alle aanwezige werken in kleur zijn afgebeeld. Het is na een aantal dissertaties en talloze wetenschappelijke artikelen het eerste publieksboek over deze kunstenaar.