De Utrechtse schilder Jan van Scorel (1495-1562) bracht in de 16de eeuw de Italiaanse Renaissance naar het Noorden. Deze evolutie in de kunst werd op uitgebreide wijze in kaart gebracht in de tentoonstelling ‘Scorels Roem’. De tentoonstelling was van 20 maart tot en met 28 juni 2009 te zien in het Centraal Museum. Scorel ontwikkelde zich tot de belangrijkste Nederlandse kunstenaar van zijn tijd en onder zijn invloed groeide Utrecht uit tot het meest toonaangevende centrum voor de schilderkunst van de Noordelijke Nederlanden.

Schilder van de paus
‘Scorels Roem’ bood een overzicht van de Utrechtse schilderkunst uit de periode 1350-1600 waarin het werk van Jan van Scorel het hoogtepunt vormt. De tentoonstelling bestond voor de helft uit bruiklenen uit binnen- en buitenland. De aanwezigheid van belangrijke vroege bruiklenen was bijzonder, omdat deze vrijwel allemaal op paneel zijn geschilderd en dus niet makkelijk in bruikleen worden gegeven vanwege hun kwetsbaarheid. Van de eigen collectie waren veel stukken te zien, die al jaren niet te zien waren in de vaste opstelling.

De reislustige Jan van Scorel was in de 16de eeuw verantwoordelijk voor de pauselijke kunstcollectie in Rome. Scorel trad hiermee in de voetsporen van de renaissanceschilder Rafaël, van wie hij het werk grondig bestudeerde. Eenmaal terug in Utrecht baarde hij opzien met zijn Italiaans geïnspireerde kunst en kreeg hij al snel uiteenlopende opdrachten. Scorel markeert de overgang van de Middeleeuwen naar de Renaissance in de schilderkunst. Vanaf deze periode wordt er - na de oudheid - opnieuw studie verricht naar het menselijke lichaam. Door de verbeterde kijk op anatomie en verhoudingen zien de figuren er natuurlijker en realistischer uit dan daarvoor.

Kunsthistorici zijn net detectives
Rondom oude schilderkunst zijn veel onopgeloste vraagstukken. Het Centraal Museum is vanaf de jaren zestig van de 20e eeuw een voorloper op het gebied van natuurwetenschappelijk onderzoek. De studies die speciaal voor deze tentoonstelling waren uitgevoerd, brachten tal van ontdekkingen aan het licht. Aan de hand van zes voorbeelden – casussen – werd de bezoeker ingewijd in de geheimen van Scorel en tijdgenoten. Door middel van infraroodreflectografie werden ondertekeningen zichtbaar, die laten zien hoe een kunstenaar werkte of welke ideeën vooraf gingen aan het uiteindelijke ontwerp. Ook doemen er in röntgenfoto’s soms figuren op die later om verschillende redenen zijn weggeschilderd of wordt er onder een matig schilderij toch een prachtige schets van Jan van Scorel gevonden. Dendrochronologisch onderzoek geeft uitsluitsel over de datering van een bepaald werk. Verder wordt uit onderzoek duidelijk hoe Jan van Scorel en zijn leerling Maarten van Heemskerck elkaar beconcurreerden en wie van de twee aan het langste eind trok en het meeste verdiende.

Oude meesters in het Centraal Museum
De collectie oude meesters is een van de paradepaardjes van het Centraal Museum. De Utrechtse oude meesters haalden, meer dan andere landgenoten, hun inspiratie door de eeuwen heen uit Rome. Nadat de Renaissance door Jan van Scorel werd geïntroduceerd, waren het Abraham Bloemaert (1566-1651) en Joachim Wtewael (1566-1638) die de maniëristische stijl uit Italië overnamen; de Utrechtse Caravaggisten lieten zich in de 17de eeuw door de met licht experimenterende Italiaanse Caravaggio inspireren en de Italianisanten fantaseerden over het prachtige mediterraanse landschap.

Onderdeel Holland Art Cities
Deze tentoonstelling was onderdeel van het officiële programma van Holland Art Cities 2009-2010. In deze periode stonden de vier grote steden van Nederland in het teken van kunst en cultuur tijdens het evenement ‘Holland Art Cities’. Voor dit evenement bundelden tien topmusea in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht hun krachten om een ongekend kunstaanbod te presenteren. Tevens hebben tijdens Holland Art Cities de Amsterdamse musea de Hermitage Amsterdam en het Stedelijk Museum hun (her)opening beleefd. De kunst die tijdens Holland Art Cities in de diverse musea te zien zal zijn is gerangschikt binnen drie thema’s: Internationale invloeden, Jong: moderne en hedendaagse kunst en design en Hollandse meesters. Voor meer informatie zie www.hollandartcities.com.
De Turing Foundation was de hoofdbegunstiger van deze tentoonstelling.

Designer

Siebe Tettero

Documentation

  • Jan van Scorel : het DNA van de schilder, door Dorien Tamis, (Museumtijdschrift [Vitrine], 22, 3, april/mei 2009), 34 - 37
  • Scorel's glory : how an Utrecht painter brought the Renaissance to the North, concept and text Liesbeth M. Helmus, Centraal Museum (Utrecht, 2009), [80] p.
  • Scorels roem : hoe een Utrechtse schilder de Renaissance naar het Noorden bracht, concept en tekst Liesbeth M. Helmus, Centraal Museum (Utrecht, 2009), [80] p.

Collection in this exhibition

Persistent url

To refer to this object please use the following persistent URL: https://hdl.handle.net/21.12130/exhibit.405B77A9-1D27-4DCC-B7BE-7C9594CABDFC

Questions?

Do you have a remark or extra information on this exhibition? Please let us know!