DE GRAFISCHE KUNSTEN EN DE ARCHITECTUUR Bij alle verschillen tussen de opdrachten aan de grafische kunstenaar en die aan de architect (voorzover bij architectuur van kunst sprake is), is er allereerst het gezamelijk verbeelden van eigen tijd. Hoe die vorm van eigen tijd precies is, ontwaren we slechts van stap tot stap - we kunnen die niet van te voren omschrijven: wel weten we dat we het individuele en het bijzondere moeten loslaten en dat we van persoonlijke - streekeigen- en landelijke tradities moeterl*'komei^rt>l* internationale geldigheid en algemene verstaanbaarheid.ovvts^^vU^e»-. Het leven van eigen tijd bewust te leven begint bij de verbedding: d.i. het vormen van een telkens nieuwe werkelijkheid (in en buiten ons) en het ontwikkelen van een voor onze tijd geldende wereldbeschouwing: noodzakelijke voortzetting van een vervolg op vorige ervaringen. Iedere tijd profiteert van ervaringen uit het verleden, maar is dan ook gericht door dit oude voetspoor, dat zo mogelijk elke richtingsverandering belemmert . Zou de verbeelding en telkens nieuw ontwaken tot bewustwording, niet zo'n sterke levensdrang der menselijke natuur zijn, dan zou een eenmaal gevestigde traditie (ook al zou ze reeds lang tot sleur geworden zijn) alle verheldering en vernieuwing uitsluiten. Zonder deze drang tot verbeelden is alle kunst een dood formalisme. Deze povere poging tot omschrijving van het wezen der kunsten is het begin tot aanduiding van het directe nut v.d. kunst en haarplaats in het proces van bewustwording. Jedere kunst is m.i. een activiteit ten gevolge van de ontwikkeling van een speciale zijde van een zich tot onderscheiding kristalliserend algemene ge-voelstoestand. Hieruit volgt, dat de verschillende kunsten, hoewel ze van nature een gemeenschappelijke opdracht helpen vervullen, toch op min of meer gescheiden terreinen werken, omdat ze elk gebonden zijn aan één speciaal ontwikkeld zintuig. Het woord kunst, dat wellicht afgeleid is van het werkwoord kunnen, heeft menigeen tot de veronderstelling gebracht, dat hoemeer iemand kan, en hoe veelzijdiger z'n werkterrein is, des te groter kunstenaar hij zou zijn; het omgekeerde: dat z'n eenzijdigheid alleen z.*n waarde zou bepalen, is ook niet geheel juist, doch dichter bij de waarheid. Door z'n eenzijdige zintuigelijke aanleg, wordt die éne zijde extra ontwikkeld. In z.g.bloeiperioden van een stijl komen de verschillende kunsten tot een synthese; en dit is dan het einde: maar bij een begin, zoals wij dit nu beleven, leidt het naast elkaar gaan voorlopig tot klaarder uitingen: ik denk hierbij aan het streven van sommige kunstminnenden, critici, schilders en beeldhouwers, die de ontwikkeling en vooral de voortijdige verrijking van de z.g. moderne kunst zien in een samenbrengen der drie plastische kunsten; ook op het gebied van de muziek zijn er nijgingen tot samensmelten met andere kunstuitingen, waar ik voorlopig nog niet gelukkig mee ben (opera, ballet, de geluidsfilm e. d. ) In geen geval wil ik beweren, dat de vdrschillende kunsten niet samenwerken kunnen, of geen gemeenschappelijke beginselen en uitingen hebben: integendeel, alle visuele kunsten werken vanuit dezelfde primaire elementen. Dit woord primair slaat op ongecompliceerdheid van vorm en kleur, maar nog meer op de enkelvoudigheid van de functies van het zien.zelf. Zo zijn er b.v. de tekens, de grondvormen en de primaire kleuren,(die overeenkomen met de primaire ruimte gewaarwordingen van de architect. vv«t*. jtiw'iAifm»^ Ten behoeve van de taal ontstonden hieruit letters, woorden, zinnen. Niet alleen de literatuur, maar ook de beeldende kunsten, de teken- en
2 schilderkunst en de architectuur zijn als een taal, die mits goed gebruikt over-tuige*van de realiteit, die onze verbeelding steeds opnieuw ontdekt. Grafische kunsten zijn evenals de ruimtekunst in de architectuur beide plastische kunsten, d.w.z. dat, welke associaties ze ook mogen aangaan, hun eigenlijke waarde ligt op het gebied van het zichtbare. b**^ ' Beide kunsten worden voor zeer practische doeleindenfpzoals ó&t. Afschrift , als hulpmiddel voor de taal,^een toepassing van de graf^kunstjy en geen uiting der architectuur komt tot stand zónder te voldoen aan vele wensen en^ gv functionele eisen. ^^tc Nu zijn gelukkig practische eisen in principe niet irt strijd met kunstzinnigheid, en de toepassing (hoewel deze tot misbruik der kunst kan leiden) is meestal de aanleiding der opdracht. Het duidelijk stellen der functies leidt niet tot z.g. materialisatie, integendeel, dit kan inspirerend werken, mits geen wensen aangaande het zichtbare resultaat van te voren de verbeelding vertroebelen. Pe vorm waarin een kunstwerk verschijnt is als het ware de proef op de som; deze vorm laat ons in één oogopslag zien of de wijze waarop aan de maatschappelijke eisen is voldaan, voor onze tijd de juiste is/l&^fm^^ ^ Ik voel me op grafisch terrein niet zo zeker, maar ik kan me voorstellen.dat *** • ook vormen en composities van letters, lijnen, kleuren en zelfs foto's bedoeld als getekende toelichtingen/ Van de taal, ons minstens evenveel zeggen over de levenshouding waaruit gesproken werd/dan de tekst zelf. Als we nu eens nagaan waar de grafische vakkeh en de architectuur elkaar ontmoeten in de praktijk. Er is haast geen gebouw, waarbij niet een aantal opschriften noodzakelijk zijry Bankgebouwen, zakenhuizen, warenhuizen, bioscopen enz., al 1vragen uitleg, soms in een speciale letter: in brons op dak of gevel in neon, in emaille uitgevoerd en gegraveerd of^goten in metaal, glas, plastic emaille enz. Tijdens Jaarbeurs of tentoonstelling worden tienduizenden losse letters verwerkt en andere geschilderd, ook in combinatie met kleurvlakken, die in het karakter van de affiche blijven of de wandschildering naderen; er g.4jn/Buizendaimogelijk-heden, u**^ Ais wc alleen al/6ëdenken, dat bijna iedere filmaankondiging haar eigenaardig soort letter zoekt, passend bij het karakter van het filmverhaal. Hoewel dit meestal variaties zijn op bestaande lettertypen komen toch karakteristieken voor, die dan bovendien door kleur, wijze van schrijven, groepering en afmetingen belangrijke grafische bijdragen leveren. Letters, grafische voorstellingen en tekens (zoals b.v. firma-tekens) hebben met gebouwen visueel veel gemeen. Beide zijn primair van vorm en eenvoudig va« b e>u*<>. Behalve de klanken waarmee een letter geassocieerd is en de letterkundige betekenis, die aan lettercombinaties verbondenxym door afspraken, spreken de letters ook die in vele landen verschillend zijn een vormentaal, die door een sober gebruik der meest elementaire grondvormen algemeen verstaanbaar is; dit hebben letters met bouwkundige vormen gemeen; letters en architectuur gaan dan ook goed samen. Als lette rs uitgevoerd zijn overeenkomstig de eenheidsmaten van een gebouw, werken ze als uitleggevende voortzetting van de architectonische vormen, of als verfijning en detaillering van de hoofdvormen der architectaar. De meeste letters zijn bedoeld om regelmatig achter elkaar gezet en herhaald te worden, met alleen de noodzakelijke tussenruimten tussen de woorden en zinnen. Het ligt niet op mijn weg, in te gaan op de vele karakters van de lettertypen, of ze nu als schabloon of als drukletters dienen.
3 Zijn de lettervormen opgebouwd uit de elementaire vormen, het vierkant, de driehoek en cte cirkel zullen ze geschikt zijn,.